Август 2020 3-қисм

АМИР ТЕМУРНИНГ ДАВЛАТЧИЛИК БОШҚАРУВИДА ДАВЛАТЛАРАРО 
МУНОСАБАТЛАР ВА ДИПЛОМАТИК АЛОҚАЛАРИ
Каракулов Шарофиддин Ахмадович
Қарши шахар 24-умумий ўрта таьлим мактаб ўқитувчиси
Телефон:[phone]
[e-mail]
Аннотация
: Ушбу мақолада Амир Темур даврида миллий этник давлатлараро 
муносабатларда дипломатик ва элчилик алоқаларининг йўлга қўйилганлиги, дипломатик 
муносабатлари ва элчилик алоқаларидан ҳам миллий этник жараёнлар давлатлараро 
алоқаларни мустаҳкамлашга қаратилганлиги баён қилинган.
Калит сўзлар
:Соҳибқирон, давлатлараро, миллий, этник, дипломатия, элчилик, мамлакат.
Маълумки, мамлакатнинг ички ва ташқи сиёсатидаги ютуқлар ва муаммолар икки ва 
ундан ортиқ давлатларнинг мавжудлиги даври ва кучлар нисбатига, уларнинг ижтимоий-
сиёсий, иқтисодий ривожланиш тамойиллари ҳамда дунё ҳамжамиятида тутган ўрнига 
боғлиқ бўлиб, бу жараёндан Амир Темур давлати ҳам мустасно эмас. Буюк бобомиз Амир 
Темур даврида салтанатни янада мустаҳкамлаш, айниқса миллий этник ва давлатлараро 
муносабатларда дипломатик ҳамда элчилик алоқаларидан фойдаланишга катта эътибор 
берган эди. Атоқли давлат арбоби биринчи Президентимиз Ислом Каримов 1996 йил 
18-октябрда Шахрисабз шаҳрида Амир Темур ҳайкалининг очилиш маросимида сўзлаган 
нутқида: “Ҳали телефон, телеграф, коммуникация воситалари бўлмаган бир шароитда Амир 
Темур Шарқни Ғарб билан тинчлик, тижорат, элчилик йўли воситасида бирлаштиришга 
ҳаракат қилган. Бизнинг бугунги сиёсатимиз Амир Темурнинг бу борадаги олижаноб 
ишларининг давомидир”. деб алоҳида қайд қилган эди. Шу боисдан ҳам ўтмишда ва ҳозирги 
кунда ушбу муаммо кўплаб олимлар ва тадқиқотчиларнинг диққат-эътиборини жалб этиб 
келмоқда. Бу борада хорижда ва мамлакатимизда бир қатор ишлар эълон қилиниб, улар 
жумласига М.М.Казвиний, Абдул Ҳусайн Навоий, Исмоил Ака, Ибн Арабшоҳ, Низомиддин 
Шомий, Шарафиддин Али Яздий, Ҳофизу Абрў, Рюи Гонсалес де Клавихо, Люсьен Кэрэн, 
И.И.Умнаков, А.А.Ҳасанов, А.ўринбоев, О.Бўриев, Х.Исматуллаевларнинг асарлари 
диққатга сазовордир. Тадқиқотчилар Т.Тошпўлатов ва Я.Ғаффоровлар таъкидлаганидек: 
“Испания – Кастилия қироли Генрих III нинг вакили Рюи Гонзалес Клавихонинг ўрта 
Осиё, Самарқанд ва Европа мамлакатлари орасидаги савдо ва дипломатик муносабатлар 
тўғрисидаги эсдаликлари, Самарқанд Давлат университетининг профессори, таниқли 
шарқшунос олим И.И.Умняковнинг илмий тадқиқотларида Амир Темурнинг Англия, 
Франция, Испания ва Италия каби давлатлари билан дипломатик муносабатлар ўрнатиш ва 
савдо алоқаларини ривожлантириш муносабати билан Соҳибқиронга ёзган хатлари диққатга 
сазовордир”. Бунга яна қуйидаги тадқиқотчиларнинг изланишлари далил бўла олади. 
Ушбу адабиётларда билдирилган фикрлар ва келтирилган далиллар муаммонинг барча 
жиҳатлари қамраб олинган деб бўлмайди. Боз устига айрим тадқиқотчилар хусусан тарих 
фанлари доктори, профессор А.Чориевнинг қайд этишича: “...Кўп асрлик давлатчилик 
тарихига эга бўлган ўзбек халқининг ўтган даврдаги халқаро алоқалар, чунончи ташқи 
сиёсий муносабатлари ва дипломатияси масалалари деярли тадқиқ этилмаган.
Айниқса, дунё миқёсида танилган сиёсатчи Амир Темур ва Темурийлар даври 
дипломатиясини ўрганиш энг долзарб вазифалардан бири бўлиб турибди”. 
Шундан келиб чиқиб, соҳибқирон Амир Темур ўз салтанатини миллий этник 
жараёнлар ва давлатлараро муносабатларда дипломатик ва элчилик алоқаларидан кенг 
фойдаланганлигидан далолат беради. Энг муҳими, бу муносабатларни ўрганиш ҳозирги 
даврида ҳам алоҳида аҳамият касб этмоқда. 

---

46