Август 2020 17-қисм

Август 2020 17-қисм
Тошкент
MATEMATIK MASALALAR ASOSIDA O’QUVCHILARDA IJODKORLIK 
QOBILYATINI RIVOJLANTIRISH
Axmadjonova Oydinoy Soyibjon qizi 
magistr akademik, Farg‘ona viloyati 
Farg‘ona shahar 13-o‘rta ta’lim maktabi
matematika fani o‘qituvchisi
Telefon:[phone]
Elektron pochta:[e-mail]
Annotatsiya: 
Ushbu maqolada tafakkurning matematik usuli haqida, matematik qobiliyatning
turli tomonlari, matematik masalalar asosida, ya’ni matnli arifmetik masalalarni yechish jarayonida 
o‘quvchilarni o‘z bilimlarini ishlata bilishga, uni yechish usullarini o‘rgatish jarayonida ularda 
matematik ijodkorlik qobilyatlarini rivojlantirish bo‘yicha fikr yuritilgan.
Kalit so‘zlar: 
Matematik qobiliyat, analiz va sintez, izoxlab yechish, shartni tahlil 
qilish.
Bugungi kunda butun dunyo miqyosida taraqqiyot jarayonlari shiddat bilan kechmoqda. Ana 
shunday paytda, tabiiyki, yurtimizning yuksalish yo‘lidagi odimlari va ravnaqini ham globallashuv 
jarayonlaridan ayro tasavvur qilish mumkin emas. Chunki, bugungi davr o‘z nomi bilan taraqqiyot 
zamoni, axborot va innovatsion texnologiyalari zamonidir.
Yuksalish va taraqqiyot yo‘lidan odimlab borayotgan mustaqil mamalakatimizning iqboli va 
istiqboli yosh avlodga berilayotgan ta’lim-tarbiya sifati va samaradorligiga bog‘liq.
Bu borada ayniqsa matematika fanining o‘zlashtirilish jarayonini, uni inson hayotidagi 
ahamiyatini ham aytib o‘tish joiz. Xususan muhtaram prezidentimiz ham aytib o‘tganlaridek: 
“
Matematika hamma fanlarga asos. Bu fanni yaxshi bilgan bola aqlli, keng tafakkurli bo‘lib 
o‘sadi, istalgan sohada muvaffaqiyatli ishlab ketadi.”
Matematikaning mantiqiy tafakkur rivojlanishi uchun qanday ahamiyatga ega ekanligi
qadim zamonlardanoq ma’lum edi. Tafakkurning matematik usuli haqida, har qanday
ixtisosdagi mutaxasislarning uni bilishi haqida gapirar ekanmiz, bunda mantiqiy tafakkurning
yuqori sifatlari: aniqlik, qisqalik, tartiblanganlik, xatto kichkina bo‘lsa ham soxtalikka
yo‘l qo‘ymaslik, tarixni o‘rganish jarayonida ham rivojlanadi deyishlari mumkin. To‘g‘ri,
ko‘plab olimlar har bir fan amaliy logika ekanligini ko‘rsatgan edi. Albatta, har bir fan
o‘quvchilarning aqliy kuchini rivojlantirishi kerak. Lekin mantiqiy tafakkurning shakllanishida
matematika so‘zsiz birinchi darajali ahamiyatga egadir, chunki u, soxta davolar bilan uzviy
kelisha olmaydi, u soxta fikrlarni haqiqatga o‘xshatib ko‘rsatishdan ko‘ra rad qilishni afzal
ko‘radigan noyob fanlardan biridir. Ana shuning uchun matematika o‘qituvchisining jamiyat
oldida mas’ulyati juda kattadir: axir tafakkur usuli har jihatdan o‘qitish usuliga bog‘liqdir. 
Matematik qobiliyatning turli tomonlari, deydi A. N. Kolmogorov, turli kombinatsiyalarda
uchrashi mumkin, bunda xatto bularda yolg‘iz bittasining rivojlanishi ham bazan
ajoyib natijalarga va kashfiyotlarga olib kelishi mumkin. Shuni ham aytish mumkinki,
matematikaning turli tatbiqlari ham bu qobiliyatlarning bir xilda rivojlanishini talab
qilmaydi: bir sohada hisoblash uchun yaxshi algoritmni topish muhimroq bo‘lsa, boshqa
sohalar uchun mantiqiy fikrlash bilish muhimdir. Shu sababli o‘qituvchi o‘quvchilarning
turli matematik qobiliyatlarini rivojlantirish uchun keng yo‘l ochib berishi kerak. A. 
N. Kolmogorov aytib o‘tgan matematik qobiliyatlar, ya’ni tarkibiy qismlardan iboratdir.
Masalan, mantiqiy fikrlash qobiliyati ko‘p komponentlarni o‘z ichiga oladi: bular analiz
qilish, umumlashtirish, va shunga o‘xshash qobiliyatlardan iboratdir. Quyida biz ham xususiy 
hol sifatida matnli masalalar yechishdagi e’tiborli jihatlarni keltirib o‘tganmiz.
Matnli arifmetik masalalar ham mundarija va tavsifi, ham qiyinlik jihatdan turlicha 
bo‘lganligidan, ularni yechishda turli usul va yo‘llar tatbiq qilinishi ko‘zda tutiladi. Ko‘pincha 
bir tipdagi masalalarning o‘zlarini yechish uchun turli usullar ishlatilishi kerak bo‘ladi. Ayrim 
xollarda masalalarni yechish uchun usul tanlashda masalaning xarakteri yoki mazmuniga qarab 
emas, balki uning matematika kursida tutgan o‘rni hamda o‘quvchilarning bilim va malakalariga 
qarab ham tanlanadi. 
Ma’lumki, istalgan matematik masalani yechishda mantiqiy fikrlashning asosiy yo‘llari 

---

43