|
assotsiatsiyalar
yoki kalit so‘zlar metodi hisoblanadi.
ushbu metod an’anaviy ravishda ingliz tilida qo‘llaniladigan usullar va metodlar orasida keng
tarqalmagan va metodologik adabiyotda batafsil tavsiflanmagan. Ammo, bu usulga qiziqish
so‘nggi paytlarda sezilarli darajada oshdi.
Assotsiatsiyalar metodini qo‘llashda o‘rganilgan materiallarni muntazam tizimli ravishda
qabul qilish juda muhimdir. Metodni qo‘llashdagi eng muhim shartlardan biri – yuz ifodalari,
imo-ishoralar, nutqning ifodasidir.
Assotsiatsiyalar metodida assotsiativ tasvirlardan foydalanadi. Assotsiativ tasvirlar uchun
asosiy talablardan biri bu ularning umumiy belgisi bilan bog‘liqligidir. Assotsiativ aloqa, masalan,
rangi (qora-oq), shakli (kvadrat), kattaligi (katta-kichik) bo‘lishimumkin.
Talabaga o‘z assotsiativ tasvirlaringizni singdirmasligingiz kerak. Fikrning qiymati muayyan
talablarga javob beradigan har qanday birlashtiruvchi tasvirning mavjudligidan iborat: bog‘lanish
va umumiy mavzu. Assotsiatsiya metodida asosiy element – tasvirning yorqinligi. Tasvirlarning
qanchalik yorqin bo‘lishi, ular orasidagi bog‘lanishni osonlashtiradi, natijada siz esda saqlashingiz
mumkin bo‘lgan so‘zlar soni ko‘payib boradi. Assotsiatsiyalar odatiy, nostandart, absurd, kulgili,
ijodiy, kutilmagan va yangi bo‘lishi kerak.
Yorqin assotsiatsiyalarni tanlash sizga tez so‘z birikmalarini tashkil etish imkonini beradi. Bu
orqali kuniga 100 ta yangi so‘zni eslab qolish mumkin.
Assotsiatsiya - bu shaxsiy tushunchalar, faktlar, buyumlar, hodisalar o‘rtasidagi munosabatlar,
153
Август 2020 10-қисм
Тошкент
natijada bir kontseptsiyani eslash boshqasini xotiraga keltiradi. Assostsiatsiyalar turli sabablarga
ko‘ra paydo bo‘lishi mumkin: rang, ta’m, shak, ovoz, harakat, maqsad, miqdor.
Ta’lim jarayonida assotsiatsiya usulini qo‘llash samaradorligiga ta’sir qiluvchi muhim omil –
bu o‘qituvchining hissiyligi – uning yuz ifodalari, imo-ishoralari, nutqining ifodasidir. O‘qituvchi
bolalarga o‘z assostsiatsiyalarini majburiy singdirmasligi zarur. Har qanday ish aniq maqsadga
ega bo‘lishi, bilimga qiziqishni faollashishi va muntazam ravishda o‘tkazilishi darkor.
Assostsiatsiyalar metodi, materialni yaxshiroq yodlash uchun, tanaffusda va ish paytida
hamda qo‘llanilishi mumkin. Bu metod dasturning barcha mavzularini o‘rganishda samarali
foyda beradi. Ba’zi hollarda o‘qituvchi oldindan so‘zlar, sifatlar, fe’llarning ma’lum bir qismiga
tegishli so‘zlarni ko‘rib chiqishi haqida ogohlantirishi mumkin.
Assostsiatsiyalar zanjiri - har bir keyingi asosiy tushuncha emas, balki avvalgi bilan bog‘liq
bo‘lgan tushunchalar to‘plami. Bolalarga uni butunlay tuzish (birinchi so‘z o‘qituvchi tomonidan
beriladi) yoki ongli ravishda qabul qilingan bo‘shliqlarni to‘ldirish taklif etilishi mumkin.
Assostsiatsiya usulidan foydalanish darsni maroqli va har doim o‘ziga hos qiziqarli qiladi,
e’tiborni, ijodiy va mantiqiy fikrlashni rivojlantiradi, materialni yaxshiroq yodlashga yordam
beradi.
Assotsiatsiyalar metodi haqida gapirganda, birinchi navbatda, bizning fikrimizcha,
assotsiatsiyalashga ta’rif berish kerak. Assotsiatsiyalash – bu bir predmet va hodisaning boshqa
predmet va hodisa bilan bog‘lash orqali ularning biri paydo bo‘lgani sari ikkinchisi ham
inson ongida gavdalanishi. O‘z hayotida har bir inson yuz minglab marta assotsiatsiyalarning
misollariga duch keldi. Hatto ular bizning xotiramizning emas, balki fikrlashimizning qurilish
materiallari hisoblanadi. Shu bilan birga, bizning ongimiz turli xil assotsiatsiyalarni o‘z ichiga
oladi. Chang‘ini ko‘rsangiz, siz qishni esga olasiz, ya’ni chang‘i sizda qish bilan assotsialashgan.
An’anaga ko‘ra, chet tillarni o‘qitishning asosiy muammolari assotsiativ psixologiya, Amerika
pozitivizmi va funksionalizmi doirasida ko‘rib chiqilgan. Biroq, chet tillarini o‘qitish muammosi
psixolingvistik, lingvistik, psixologik pozitsiyasiga ega bo‘lgan, muntazam tahlil va nutqiy
faoliyatini talab qiladi. Nimani o‘rgatish va qanday, metod va didaktika savollariga zamonaviy
javoblar, tilining nisbatini, nutq va fikrlash, fikr yuritish va kommunikatsiya, kommunikativ va
kognitiv nutq va boshqa tilning asosiy savollarini tahlil qilish izlanishlari orqali javob berishga
urinmoqda [1, 209b. ].
Hozirgi vaqtda tilning o‘z madaniy an’analarini aks ettiruvchi etnopsixolingvistik darajadagi
muammolarga qiziqish keskin o‘sib bormoqda[2, 9b.], bu esa o‘z navbatida o‘z madaniy
an’analarida va o‘rganilayotgan odamlarda mavjud bo‘lgan integral tasvirni o‘rganishni talab
qiladi va mantiqan psixikaning ongsiz chuqurligiga qaytib keladigan mentalitetni o‘rganishga
to‘g‘ri keladi [3, 6b.].
Har qanday professional o‘qituvchi yakuniy natijalar parametrlarini tushunish va chet tilini
bilib olishni asos qilib tushuntiradi va shunga muvofiq muayyan maqsadlarni belgilashga qarab
ma’lum bir ta’lim tizimining tarkibi va shakllarini aniqlaydi. Biroq, amalda bu formulalar
muammoni hal qilmaydi, balki uni yanada kuchaytiradi.
Foydalanilgan manbalar
1. Богданова О.С. Логико-коммуникативные программы. M., 1988. №5. С.35-43.
2. Захаров И.В., Ляхович Е.С. Миссия университета в европейской культуре. М., 1994.
С.9.
3. Лихачев Д.С. Раздумья. М., 1991. С.287.
4. Петренко В.Ф. Психосемантика сознания. М., 1988. С.49.
154
Do'stlaringiz bilan baham: |
