Autocad dasturida bajarish

d
– bolt diametri - 
M20
holda belgilanadi. Bunda 
M
– metrik rezbani 
anglatadi. Bolt uzunligi 
l ,
bolt rezba qismining uzunligi 
l
0 
,
biriktiriluvchi 
detallardagi teshik diametri 
A ,
gaykaning kalit o’lchami, biriktiriluvchi 
detallarning qalinliklari 
n
va 
m
o’lchamlar qo’yiladi. Albatta o’lcham qo’yishda 
shartli belgilar, aniqlangan sonlarga almashtirilib, DS qoidalariga rioya qilingan 
holda qo’yiladi. 
Mazkur ishni 
AutoCAD
 
dasturi yordamida bajarish uchun quyida 
keltirilgan 2 - jadval asosida har bir talaba o‘zining varianti asosida bajradi.

---

94 
2 - jadval 
№ № 
VARIANT 
BOLT 
ShPIL`KA
Tavsiya etilgan 
masshtab 
D
L 
D
L 
1 
10 
35 
10 
35 
2:1 
2 
12 
35 
12 
35 
2:1 
3 
20 
70 
20 
70 
1:1 
4 
22 
70 
22 
70 
1:1 
5 
24 
70 
24 
70 
1:1 
6 
20 
75 
20 
75 
1:1 
7 
22 
75 
22 
75 
1:1 
8 
24 
75 
24 
75 
1:1 
9 
27 
75 
27 
75 
1:1 
10 
10 
40 
10 
40 
2:1 
11 
12 
40 
12 
40 
2:1 
12 
20 
80 
20 
80 
1:1 
13 
22 
80 
22 
80 
1:1 
14 
24 
80 
24 
80 
1:1 
15 
27 
80 
27 
80 
1:1 
16 
20 
85 
20 
85 
1:1 
17 
22 
85 
22 
85 
1:1 
18 
24 
85 
24 
85 
1:1 
19 
27 
85 
27 
85 
1:1 
20 
10 
45 
10 
45 
2:1 
21 
12 
45 
12 
45 
2:1 
22 
20 
90 
20 
90 
1:1 
23 
22 
90 
22 
90 
1:1 
24 
24 
90 
24 
90 
1:1 
25 
27 
90 
27 
90 
1:1 
26 
20 
95 
20 
95 
1:1 
27 
22 
95 
22 
95 
1:1 
28 
24 
95 
24 
95 
1:1 
29 
27 
95 
27 
95 
1:1 
30 
12 
50 
12 
50 
2:1 
 

---

95 
Berilgan topshiriqni bajarish uchun uni joylashuviga (kampanovkaga) 
ko‘ra, tayyorlangan list qog`ozimizning yuqori chap qismidan boshlab, 
Линия
buyrug`i yordamida 100 
mm 
li vertikal o‘q chizig`ini chizib olamiz. d = 20, L = 
70. Umuman olganda boltli va shpilkali birikmalarni chizishning bir necha 
yo‘llari mavjud. Shulardan biri chizilgan chiziqni boltli birikmaning diametri 
d=20 bo‘lganligi uchun, o‘q chizig`i deb olingan chiziqni ikki yoniga parallel 
tashlab, sterjen kengligini hosil kilish ya’ni, 
Подобие
buyrug`iga borib, 
diametrning yarmi 10 
mm 
ni kiritamiz. So‘ng esa, Enter yordamida tasdiqlab, 
markaz o‘qini ikki yoniga quyamiz. (19 - shakl) 
Keyingi ishimiz 
Линия 
buyrug`i yordamida ikki yonga parallel 
tashlangan chiziqni ikki ostki qismini birlashtiramiz. (20 - shakl) Boltning 
uzunligi L=70 ni belgilash uchun yana qayta 
Подобие
buyrug`ini yuklab, endi 
bolt uzunligini kiritamiz va boltning pastki chizig`ini ko‘rsatib, yuqorisiga 
joylashtiramiz. (21 - shakl)
19 - shakl
20 - shakl
21 - shakl
Обрезать 
buyrug`ini yuklab, chizmadagi ortiqcha chiziqlarni qirqib 
tashlaymiz. (22 - shakl) 
 
Bizga ma’lumki, boltning kallak qismi h = 0,7d masofaga teng. Buni 
chizish uchun yana
Подобие
buyrug`idan foydalanib, 14 
mm 
ni kiritamiz va 
sterjenning pastki qism chizig`ini parallel qilib tushiramiz. (23 - shakl) 
Линия 
buyrug`ini yuklab, o‘q chizig`ining pastki qismidan boltning 
kallak qismigacha perpendikulyar davom ettirib chiziq chizamiz. D=2d ning 
yarmi ya’ni, d masofani kiritib, chizilgan chiziqni ikki yonga parallel 
tashlaymiz. (24 - shakl) 
Удлинить 
buyrug`ini yuklab, chiziqlarni parallel 
chizilgan chiziqgacha ulab quyamiz. (25 - shakl)

---

96 
22 - shakl
23 - shakl
24 - shakl 
Boltning gorizontal ko‘rinishini chizish uchun 
Копировать 
buyrug`ini 
yuklab, chizilgan o‘q chiziqni pastiga vertikal tarzda nusxalaymiz. endi 
nusxalangan vertikal chiziqni kesib o‘tuvchi gorizontal chiziq chizamiz va 
chiziqni belgilab, xususiyatlar panelidan o‘q chiziq turini belgilab, tanlaymiz. 
(26 - shakl) 
Gaykaning yuqoridan olti qirrali prizmatik shaklini tasvirlash uchun 
Многоугольник
buyrug`ini yuklab, prizmaning necha tomonli ekanligini 
klaviatura orqali kiritamiz (6 qirrali). O‘qlarni kesishish markazini belgilab, 
kontekst menyudan aylana ichiga chizilgan 6 burchakli prizmaning o‘lchamini 
20 
mm 
ni kiritamiz. (27 - shakl)
25 - shakl
26 - shakl 
27 - shakl 
Sterjenning gorizontal ko‘rinishini chizish uchun o‘q chiziqlarning 
markazidan sterjenning radiusi 10 
mm
ni kiritish lozim. Gayka faskasini 
bajarish uchun yuqorida ko‘rsatilgani kabi o‘qlar markazidan aylana chizib, 
ko‘pyoqlarning tomonlariga bog`lab urinma aylana o‘tkaziladi. (28-shakl) 
Frontal ko‘rinishdagi sterjenning konturlarini ikki boltning kallak qismi 
oxirigacha uzaytiriladi.
 
 
Keyingi ishimiz sterjenning frontal ko‘rinishdagi faska qismini chizish 
bilan davom ettiramiz. 
Подобие 
buyrug`ini yuklab, sterjenning yuqori konturini 

---

97 
pastga ( c=0,15 d) 3 
mm 
ni kiritamiz va chiziqni parallel pastga tashlaymiz. (29 
- shakl) Faskaning qiyaligi 45
0
chizish uchun liniya tanlanib, faska va sterjen 
pastki qismini tanlaymiz. So‘ng klaviaturadan Shift + < tanlab 45
0
kiritamiz. 
(30 - shakl) Zerkal`noe otrojenie buyrug`i yordamida ikkinchi qismini 
joylashtiramiz. (31 - shakl) Shunda keraksiz chiziqlarni o‘chiramiz. (32 - shakl)




28 - shakl
29 – shakl 
30 - shakl 
 
31 - shakl
32 - shakl 
Boltning frontal ko‘rinishdagi faska qismini belgilash uchun 
Подобие 
buyrug`ini yuklab, K=0,3d , ya’ni K=3 
mm
ni kiritamiz va bolt faskasining 
pastki qismidan 3 
mm
ni kiritamiz va bolt faskasining pastki qismidan 3 
mm
parallel qilib chiziq tashlaymiz. Mazkur buyruqni qayta yuklab, gaykaning 
qalinligi (balandligi) H=0,8d masofani kiritib, oldingi chiziqni ko‘rsatilgan 
masofada pastga tashlaymiz, ya’ni H=16 
mm.
(33 - shakl) 
endi bolt kallagining yon qismlaridan 
Draw – Construction Линия 
buyrug`ini yuklab, ikkita vertikal chiziqni chizib olamiz. Gayka kengligi bilan 
berilgan chiziqlarni 
Modify – Extend
buyrug`i yordamida chiziqlarni cheksiz 
chiziqlarga davom ettiramiz. So‘ngra, buyruqdan chiqamiz va ikkita cheksiz 
chizilgan yordamchi chiziqlarni o‘chiramiz. 
Draw Линия 
buyrug`i yordamida 
gaykaning ikki kontur chizig`ini birlashtirib quyamiz. (34 - shakl) 
Boltli birikma gorizontal proeksiyasining o‘qlar markazidan 
Krug 
buyrug`ini yuklab, Dsh=2,2d aylana markazini belgilaymiz va ko‘rsatkichni 
(kursorni) chetga surib, Dsh=2,2d = 44
mm 
ning yarmi, ya’ni radiusi 22
mm 
kiritib, shaybaning aylanasini chizamiz. (35 - shakl) endi, shu aylananing 
frontal ko‘rinishini yasash uchun, aylananing ikki chekkasidan 
Draw – 
Construction Линия 
buyrug`ini yuklab, aylana kengligini belgilovchi vertikal 
cheksiz chiziqlar chizib olamiz. Boltli birikmaning frontal proeksiyasiga qaytib, 
Draw – Подобие
buyrug`ini yuklab, gaykaning pastki konturidan Ssh masofani 

---

98 
parallel tashlashimiz lozim. S
sh
=0,15d=3
mm.
Mazkur masofa parallel qilib 
pastga tashlangandan so‘ng, gaykaning pastki kontur chizig`i va parallel 
tashlangan kontur chiziqlarni 
Удлинить
buyrug`i yordamida chiziqlarni 
vertikal chizilgan chiziqlargacha uzaytiramiz. Vertikal chizilgan chiziqlarni 
belgilab o‘chiramiz va 
Draw - Линия
buyrug`i yordamida birlashtirib 
chiqamiz. (36 - shakl) 
33 - shakl
34 - shakl
35 - shakl
Boltning rezba ochilgan qismini belgilash uchun 
Подобие 
buyrug`i 
yordamida frontal ko‘rinishning faska uchidan L
0
masofani, L
0
=30
mm
ni 
pastgabelgilab tashlaymiz.
Удлинить 
buyrug`i yordamida rezba ochilgan 
chizig`ini boltning kontur qismigacha uzaytirib quyamiz. (37 - shakl)
Modify – Trim 
buyrug`ini yuklab, shaybaning ichki qismidan o‘tgan 
boltning kontur chizig`ini qirqib tashlaymiz. Keyingi bosqich boltli birikmaning 
profil proeksiyasini chizishdan iborat. Buning uchun mazkur birikmaning 
frontal proeksiyasini to‘la nusxalash orqali amalga oshirish mumkin.
 
Копировать 
buyrug`ini yuklab, boltli birikmaning frontal proeksiyasini profil 
proekciya o‘rniga nusxalaymiz.(38 va 39 - shakllar) 

---

99 
36 - shakl 37 - shakl
38 - shakl 
39 - shakl
Profil proekciyada bolt va gaykaning qirralarini olib tashlaymiz. 
Gorizontal proekciyadagi kalit o‘lchami S ni aniiulaymiz. (34,64) 
Подобие
buyrug`i bilan profil proekciyadagi o‘qni chap o‘ng tomonga S/2 masofaga 
tashlaymiz. (40 - shakl)
Kesish chegaralarini tanlab, 
Обрезать
buyrug`i yordamida ortiqcha 
chiziqlar o‘chiriladi. (41 - shakl) Bolt va gayka qirralarini qalinlashtiramiz. (42 
- shakl)
Gorizontal ko‘rinishdagi kallak faskasidan bog`lovchi chiziqni frontal 
proekciyagacha davom ettiramiz. (43 - shakl)

---

100 
40 - shakl 
41 - shakl
42 - shakl 
Frontal proekciyadagi bolt kallagi asosini R masofaga 
Подобие
buyrug`i 
bilan ko‘chiramiz. (44 - shakl) Frontal ko‘rinishdagi kallak qirralari orasidagi 
masofani markaz qilib, katta yoy va qirra kesishgan nuqta orqali kichik yoy 
o‘tkazilib, ortiqcha chiziqlar o‘chiriladi. (45 - shakl)
Yoylarni 
Копировать
buyrug`i bilan markazidan ko‘chirib, gayka 
asosiga ko‘chiramiz. (46 - shakl) Zerkalo buyrug`i bilan esa, gaykaning yuqori 
asosiga akslantiramiz va ortiqcha chiziqlarni o‘chiramiz. (47 va 48 - shakllar)
43 - shakl
44 - shakl
45 - shakl
46 - shakl
47 - shakl
48 - shakl 
Profil proekciyada bolt kallagi asosini R
1
masofaga ko‘chiramiz, chiziqlar 
o‘rtasini markaz qilib, aylana yoyi bolt kallagi asosiga urinma qilib o‘tkaziladi 
va ortiqcha chiziqlar o‘chiriladi. (49-shakl) Xuddi frontal ko‘rinishdagi yoylar 

---

101 
singari profil ko‘rinshdagi gayka asosiga ko‘chiriladi va Zerkalo buyrug`i 
yordamida akslantiriladi. (50 - shakl) 
Frontal proekciyadagi bolt markaz chizig`idan chap tomonga d
0
/2 
masofaga ko‘chiriladi, korpus va blok konturlari ixtiyoriy masofaga chiziladi. 
(51-shakl) Korpus va blokni shtrixovkalash uchun 
Штриховка 
buyrug`i 
tanlanganda 
Штриховка и градиент 
oynasi ochiladi. Undagi 
Tип
bandidan 
Из линии 
tanlanib, 45
0
belgilanib, 2 interval o‘rnatiladi. (52-shakl)
49-shakl
50-shakl
51-shakl


52-shakl
53-shakl
 
 

---

102 
 
54-shakl 
Добавит точки выбора 
tugmasi bosilganda oyna vaqtincha yopiladi, 
blok hududi tanlanib, Enter tugmasi 2 marta bosilganda shtrix hosil bo‘ladi. 
(53-shakl) Xuddi shu tartibda 52-shakldagi ketma – ketlik korpus uchun ham 
takrorlanadi, faqat burchak 135
0
ga o‘zgartiriladi.
Копировать
buyrug`i 
yordamida 
shtrixovkalar 
o‘ng tomonga 
ko‘chiriladi. Shuningdek 
Копировать
buyrug`i yordamida shtrixovkalar profil 
ko‘rinishga ham ko‘chiriladi. (54-shakl)
Boltli birikma uchun oxirgi bosqichda barcha zaruriy o‘lchamlar va 
tasniflash jadvali (spesifikasiya jadvali) tuziladi. (55 va 56 - shakllar)
55-shakl 

---

103 
56-shakl 
11. Shpilkali birikma uchun
Shpilkali birikmaning boltli birikmadan farqi, shpilkani asosga burab 
kirgiziladigan qismidadir. Bunda L
1
masofani topish uchun L masofadan pastga 
1,35d masofaga 
Копировать
buyrug`ini yuklab, to‘g`ri chiziqni pastga 1,35d
masofaga 
Копировать
buyrug`i yordamida nusxalaymiz.
Shpilka faska qismini belgilash uchun, chizilgan chiziqni 0,85d masofaga 
qayta nusxalash zarur. 
Копировать
buyrug`ini yuklab, 0,85d masofani 
kiritamiz, so‘ngra sichqoncha o‘ng tugmasi yordamida nusxa ko‘chiriladigan 
chiziqni ko‘rsatib, so‘ng yuqoriga (parallel tashlanadigan tomonga) kursor 
yordamida ko‘rsatib, buyruq tasdiqlanadi. (Boltli birikmaning faska qismini 
chizilishiga qaralsin) 
Parallel tashlangan chiziqning uchidan pastga vertikal tarzda chiziq 
chizing va
Modify Rotate
buyrug`i yordamida mazkur chiziqni 45
0
ga buramiz, 
yana bir bor 
Modify Rotate
buyrug`ini yuklab, berilgan savolga kursor orqali 
to‘g`ri chiziqni ko‘rsatamiz va sichqoncha chap tugmasini bosib, chiziqni 
aylanish markazini belgilaymiz. So‘ng yana sichqoncha yordamida markazini 
ko‘rsatib, 45
0
ni ko‘rsatamiz.
Modify Mirror 
yordamida markazini o‘q chizig`i sifatida ko‘rsatib, 
berilgan faska chizig`ini ikkinchi tomonga nusxalaymiz. 
Modify Trimm 
buyrug`i yordamida faska chizig`ining ortiqcha qismini qirqib tashlaymiz. 

---

104 
Modify Extend 
buyrug`i yordamida sterjen qismini faska qismigacha 
uzaytiramiz.
Keyingi bosqichda korpus uchun uyilgan ortiqcha L
2
masofani chiqarish 
uchun yuqoridagi kabi 
Ofset
buyrug`ini yuklab, shpilka uch qismini L
2
=0,5d 
masofaga nusxalaymiz.
Boltning yuqoridagi rezbasi yordamida 
Drow Construction Line 
buyrug`i 
yuklanib, boltning yuqorigi rezba chiziqlari ustidan vertikal chiziqlar tortamiz. 
Bu vertikal chiziqlar shpilkaning burab kirgiziladigan uch qismlaridan ham 
o‘tadi.
57-shakl 
58-shakl 
Drow Line
buyrug`ini yuklab, shpilkaning rezba qismlari, ya’ni uzluksiz 
chiziq ustidan qayta yurgiziladi, so‘ngra ikkita uzliksiz chizilgan chiziqni qayta 
belgilab, o‘chiramiz.
Chizish panelidan Circle - draw buyrug`ini yuklab, o‘q chiziqlar kesishgan 
joyga kursorni quyamiz va uni biroz tortib A=2,2d ya’ni radiusi d masofa 21 ni 
kiritib shaybani chizish uchun buyruqni tasdiqlaymiz.
59-shakl 
60-shakl 
Drow Line 
buyrug`i yordamida ixtiyoriy chiziq chizib, 
Rotate
buyrug`i 
yordamida 30
0
ni belgilab, shu chiziqni 
Move 
buyrug`i yordamida kerakli 
joyga ko‘chiramiz. 
Mirror
buyrug`i yordamida uyiq chizig`ini nusxalab, 
keraksiz qismlarini qirqib tashlaymiz. 
Line 
buyrug`i yordamida shpilka ostki 
qismida etishmagan chiziqlarni chizib quyamiz.

---

105 
Shpilkali birikmada shtrix chiziqlarining konturi ixtiyoriy shaklda 
belgilanib, boltli birikmadagi kabi amalga oshiriladi.
Ishning oxirgi bosqichida shpilkali birikma uchun spesifikasiya jadvalini 
tuzamiz.
60-shakl 
