Auditorlik riski, uning elementlari va ularni baxolash

2-jadval.
Muhimlik darajasini hisoblash jadvali.

Asosiy ko’rsatkichlar	Asosiy ko’rsatkich qiymati, m. s.	%	Muhimlik darajasi summasi, m. s.
Mahsulot(ish, xizmat)larni sotishdan olingan tushum	723491, 0	5	36175, 0
Sotilgan mahsulot (ish, xizmat) larning ishlab chiqarish tannarxi	177826, 0	3	5335, 0
Jami davr xarajatlari	32833, 0	3	985, 0
Balansning jami summasi	241567, 0	2	4831, 0
Korxonaning xususiy kapitali (balans passivi I bo’lim)	135945, 0	10	13595, 0
Korxonaning umumiy xarajatlari	322762, 0	2	6455, 0
Taqsimlanmagan foyda	23819, 0	2	476, 0

Buning uchun xo’jalik yurituvchi subektning moliyaviy hisobotidan olingan asosiy ko’rsatkichlar jadvalning 2-ustuniga yoziladi. 3-ustunidagi ko’rsatkichlar (%) auditorlik tashkilotining ichki standarti(yo’riqnomasi)da aniqlangan bo’lishi va doimiy qo’llanilishi lozim. 4-ustundagi ko’rsat-kichlar 2-ustundagi ko’rsatkichlarni 3-ustundagi ko’rsatkichlar (%) ga ko’paytirib, 100 ga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi.

Demak, ikkinchi usul bo’yicha auditor muhimlik darajasi sifatida eng kichik summa, 476, 0 ming so’mni tanlaydi.
Uchinchi usul 4-ustundagi ko’rsatkichlarning o’rtacha miqdori quyidagicha aniqlanadi:
(36175,0+5335,0+985,0+16272,0+70795,
6+6455,0+476, 0):7=19499,0
Eng past ko’rsatkich o’rtacha ko’rsatkichdan qanchaga farq qilishini aniqlaymiz:
(19499, 0-476, 0):19499, 0x100%=97, 60%
Eng yuqori ko’rsatkichning o’rtachadan farqi:
(36175, 0-19499, 0):19499, 0x100%=85, 5%
Har ikkala holatda ham eng yuqori va eng past ko’rsat-kichlarning o’rtacha ko’rsatkichdan farqi sezilarli darajada ya’ni 20% dan katta bo’lganligi sababli eng yuqori (36175,0 m.s.) va eng past (476,0 m.s.) ko’rsatkichlar hisob-kitobdan chiqarib tashlanadi. Bu ko’rsatkichlar keyinchalik o’rtacha miqdorni hisoblashda qo’llanilmaydi. Qolgan ko’rsatkichlar asosida yangi o’rtacha miqdor aniqlanadi.
(5335, 0+985, 0+16272, 0+70795, 0+6455):5=19968,5 m.s.
Olingan miqdor(19968, 5 ming so’m)ni 20000,0 ming so’mgacha yaxlitlash va mazkur miqdor ko’rsatkichini Muhimlik darajasining qiymati sifatida foydalanish mumkin. Muhimlik darajasining yaxlitlanguncha va yaxlitlangandan so’ngi qiymati o’rtasidagi farq:
(20000, 0-19968, 05):20000, 0x100%q0, 1% ni tashkil etib, 20% lik ko’rsatkich doirasida.
Faraz qilaylik, agar auditor 20000, 0 ming so’mlik xatoni o’tkazib yuborishi mumkin bo’lsa, u holda ushbu summa aktiv va passiv o’rtasida teng taqsimlanishi lozim. (ya’ni ham aktiv bo’yicha, ham passiv bo’yicha yo’l qo’yilgan xato 10000, 0 ming so’mdan to’g’ri keladi). Auditor o’zining amaliy ish tajribasi va korxona faoliyatining xususiyatlaridan kelib chiqqan holda xatoni taqsimlashning boshqacha nisbatini ham qo’llashi mumkin. Shundan so’ng oldin muhimlik darajasi balans aktivi va passivning ahamiyatli moddalari o’rtasida, ularning jami summadagi ulushlariga mutanosib ravishda taqsimlanadi.
Ushbu usulda nazorat vositalari riskining hisobga olinmasligi uning asosiy kamchiligi hisoblanadi.
Agar audit o’tkazish jarayonida aniqlangan va taxmin qilingan xatolar ko’p yoki kam, ammo umuman olganda kattaligi bo’yicha muhimlik darajasiga yaqin va (yoki) xo’jalik yurituvchi sub’ektning hisob yuritishida va moliyaviy hisobotni tayyorlashda tegishli me’yoriy hujjatlardan chetga chiqishi, biroq chetga chiqishlar so’zsiz jiddiy deb tan olinmaydi, auditor o’zining professional fikr-mulohazalaridan foydalangan holda, mas’uliyatni o’z zimmasiga olishi lozim va mazkur vaziyatda tekshirilayotgan buxgalteriya hisobotidagi jiddiy kamchiliklar haqida xulosa qilishi yoxud tegishli fikrlarni auditorlik xulosasiga kiritishning zarurligi haqida qaror qabul qilishi kerak.