Аудиторлик фаолияти тўғрисида

Download 2,78 Mb. bet 71/87 Sana 23.06.2022 Hajmi 2,78 Mb. #694494

Bog'liq
Audit. маъруза

Bu sahifa navigatsiya:

• (амортизацияни
• Молиявий барқарорлик коэффициенти
• ХШЦ-УЗМ , БВ бу ерда: УЗМ
• Молиялаштириш коэффициенти

' ТСХСХР Г\ХХТ\	0,34 94623/274979	0,35 99283/282586
1дан кам бўлмасли- ги лозим
II. Молиявий барқарорлик кўрсаткичлари
5	Автономия (мухторият) ко-эффициенти	Ка= Х™ БВ	0,31 127891/411421	0,81 122692/419165	0,5дан кам бўлмасли- ги лозим
6	Ҳаракатчанлик коэффициенти	рл _ ИК . л хмм	0,74 94623/127819	0,81 99283/122692	0,5дан кўп бўлмасли- ги лозим
7	Инқирозга уч-рашлик истик,-боли коэффиц.	Кии= %& БВ	0,23 94623/411421	0,24 99283/419165	Пасаймас- лиги лозим
8	Кумулятив фойдалилик коэффициенти	Ккф= 5$ ^ БВ	0,029 12269/411421	0,0019 815/419165	Пасаймас- лиги лозим
9	Иммобиллиза-ция коэффи-циенти	Ки= А • АМДҚ	0,72 106836/148655	0,76 115049/152345	0,5дан кўп бўлмасли- ги лозим
10	Молиявий бар-к^арорлик ко-эффициенти	Кмб = ХММ+УЗМ БВ	0,33 127819+8551 411421	0,32 122692+13887 419165	0,5дан кам бўлмасли- ги лозим
11	Молиялашти-риш коэффи-циенти	Км_ хмм зм	0,45 127891/283530	0,41 122692/296473	1дан кам бўлмасли- ги лозим

Даракатчанлилик коэффициенти энг ҳаракатчан активларга хусусий маблағлар манбаларининг қайси қисми қўйилганлигини кўрсатади.
^ хмм
Таҳлил қилинаётган корхона учун ушбу коэффициент кўрсаткичи йил бошига 0,74 ва йил охирига 0,81 ташкил этди, бу эса корхонада жорий активлар ва ишчи капитални шаклланиш манбалари тизими тўгрисида олдин берилган хулосаларни тасдиқлайди (мобил қоплаш коэффициенти кўрилсин).
Инқирозга учрашлик истиқболи коэффициенти баланснинг активлар суммасидаги соф мобил активлар (ишчи капитал) солиштирма нисбатини (нетто) тавсифлайди.
КиИ ⁼ -^-з" £>£>
Агар фирмада молиявий қийинчиликлар мавжуд бўлса, таҳлил қилинаётган коэффициентнинг кўрсаткичи паст бўлади. Юқоридаги мисолда ҳисобот даврида ушбу коэффициент йил бошидаги 0,23 дан йил охиридаги 0,24 гача ошган, яъни бу корхона молиявий ҳолати секин-аста соғломлашаётганидан далолат беради.
Кумулятив фойдалилик коэффициенти фоизлар, солиқлар ва дивидендлар тўлангунга қадар фойданинг барча- активларга нисбатидир ва активлар қайтимини тавсифлайди.
ТФ , Ккф — ^ '
бу ерда:
ТФ - тақсимланмаган фойда.
Одатда, янги ташкил этилган ва етарли даражада фойда олмайдиган фирмалар учун ушбу коэффициентнинг кўрсаткичи унчалик юқори бўлмайди. Барқарор молиявий ҳолатга эга бўлган корхоналар учун ушбу коэффициент доимий равишда ўсиб бориши лозим.
Келтирилган мисолда таҳлил қилинаётган коэффициент, яъни активларнинг қайтими йил бошидаги 0,029 дан йил охирида 0,0019 гача пасайган, яъни бу корхона хўжалик фаолиятининг самарадорлиги пасайганини тавсифлайди. Агар ўтган йилда активларнинг ҳар бир сўмига 2,9 тийин фойда олинган бўлса, таҳлил қилинаётган йилда фақат 0,19 тийин фойда олинган.
Иммобилизация коэффициенти (амортизацияни тўплаш) асосий воситаларнинг дастлабки қийматига ҳисобланган амортизация улушинй акс этган ҳолда уларнинг ҳолатини тавсифлайди.
Ки ™ — ^А-- '
АВДҚ
82
бу ерда:
А - ҳисобланган амортизация;
АВДҚ - амортизацияланадиган воситаларнинг дастлабки қиймати.
Одатда унинг кўрсаткичи 0,5 дан юқори бўлмаслиги лозим, лекин техникавий қайта қуролланиш ёки ускуналар қисмлари жадаллик билан алмаштирилган вақтда ушбу коэффициент кўрсаткичи баландроқ бўлиши мумкин.
Келтирилган мисолда асосий воситалар дастлабки қийматининг 72 % йил бошида амортизация ажратмалари ҳисобига қопланган, йил охирида асосий воситаларнинг эскириши 4 % га ошган (76 % - 72 %). Бу эса, корхона ўз манбаларини, шу жумладан банкнинг узоқ муддатли кредитларини асосий воситаларни ташкил қилиш учун фойдаланмасдан, уларни жорий активларни сотиб олиш учун кўпроқ йўналтирганидан далолат беради (ҳаракатчанлик коэффициенти кўрилсин).
Молиявий барқарорлик коэффициенти баланснинг умумий валютасида корхона ўз фаолиятида узоқ муддатда ишлатиши мумкин бўлган молиялаштириш манбалар улушини акс этади.
_{Кмб =} ХШЦ-УЗМ , БВ
бу ерда:
УЗМ - узоқ муддатли заём маблағлари.
Автономия (мухторият) коэффициентидан фарқли ҳолда таҳлил этилаётган кўрсаткични ҳисоблаш учун узоқ муддатли заём маблағлари (УЗМ) ҳам иазарда тутилади, лекин, улар баланс валютасида жуда ҳам кам улушни (йил бошига 2,1 % ва йил охирига 3,3 %) эгаллашини ҳисобга олиб, молиявий барқарорлик коэффициенти кўрсаткичи автономия (мухторият) коэффициенти кўрсаткичидан унчалик фарқ қилмайди ва у каби камайиш хусусиятига эга. Маблағлар манбаларида жорий мажбуриятлар (қисқа муддатли қарзлар) улуши кўп бўлганлиги сабабли бундай вазият вужудга келади.
Молиялаштириш коэффициенти корхона фаолиятининг қайси қисми хусусий манбалар ҳисобига, қайси қисми эса - заём манбалар ҳисобига молиялаштирилишини кўрсатади.
™ хмм,
бу ерда:
ЗМ - заём манбалари.
Таҳлил қилинаётган коэффициент кўрсаткичи 1 дан паст бўлган вазият вужудга келса (корхона мол-мулкининг асосий қисми заём маблағлар ҳисобига шаклланган) бу тўлов қобилияти камайганлигидан далолат беради ва кўпчилик ҳолатларда кредит олиш имконини мураккаблаштиради. Лекин, молиялаштириш коэффициенти учун тавсия қилинаётган кўрсаткични кўр-кўрона тушунишдан огоҳ қилиш
83
лозим. Бир қатор ҳолатларда умумий воситалар ҳажмида хусусий воситалар улуши яримидан кам.бўлса ҳам, лекин, шунга қарамасдан, бундай корхоналар етарли даражада молиявий барқарор бўлишлари мумкин. Бу, биринчи навбатда, фаолияти активларнинг юқори айланиши, сотиладиган маҳсулот бир маромда харидоргирлиги билан, таъминот ва сотиш юзасидан ишончли манбалар билан тавсифланадиган корхоналарга тааллуқлидир.
Шунинг билан бир қаторда, маблағлар узоқ муддатда айланадиган капитал ҳажмига эга бўлган корхоналар учун заём маблағлар улуши 40 % - 50 % бўлишлиги молиявий барқарорлик учун хафли ҳисобланади.
Келтирилган мисолда, биринчидан, молиялаштириш
коэффициенти яримдан кам, иккинчидан, у пасайиб бормоқда: йил бошига - 0,45, йил охирига - 0,41.
Бинобарин, корхонанинг жалб қилинадиган заём маблағлардан қарамлиги ошиб боради ва у секин аста молиявий барқарорлигини йўқотиб боради ("Молиявий барқарорлик коэффициент"и қаралсин).
21.3. АЙЛАНМА МАБЛАҒЛАР АЙЛАНИШЛИГИНИНГ АУДИТИ
Келтирилган хулосаларни хусусий айланма маблағлар таҳлили (21.3.-жадвал) ва айланма маблағлар айланишлиги (21.4.-жадвал) маълумотлари тасдиқлайди.
Моддий айланма маблағлар заҳирасининг хусусий айланма маблағлар билан таъминланиши 16159 минг сўмга ошган. Лекин, бу корхонанинг хусусий маблағлар манбаси 5199 минг сўмга (4,1 %) камайиши муносабати билан у узоқ муддатли банк кредитларини 5336 минг сўмга, ёки 62,4 % га (5336:8551x100 %) оширишга мажбур бўлганлиги ҳисобига вужудга келган. Асосий воситалар 10,8 % га (4523:41819x100 %) камайиши яққол салбий вазият вужудга келганидан далолат беради, чунки корхонанинг ишлаб чиқариш имконлари камаяди.
Моддий айланма маблағлар заҳираси 11499 минг сўмга камайиб уларнинг хусусий айланма маблағлар билан таъминланиши 16159 минг сўмга ошганлигининг бир вақтида, хусусий айланма маблағлар мавжудлиги (ишчи капитал) юқорида қайд этилган омиллар ҳисобига 4660 минг сўмга (5199+5336-4523) ошган. Умуман моддий айланма маблағлар заҳираси фақатгина 49,6 % га (99283:200090x100 %) хусусий айланма маблағлар ҳисобига қопламоқда.
Моддий айланма маблағлар айланишлиги йил бошига 84,59 ни ташкил этган, бу йил давомида айланиш тўртдан (4,26) сал юқорироқ бўлганлигини кўрсатади. Таҳлил қилинаётган даврда моддий айланма маблағлар айланишлиги коэффициенти 0,02 га (4,28-4,28) ошган, бу айланишлик 0,51 кунга (84,04-84,59) камайганлигини ва бунинг ҳисобига моддий бойликларга қўйилмалар 1248,53 минг сўмга тежалганлигини кўрсатади.
Худди шу услуб билан йил охирига 4,82 кунгача камайган, лекин моддий айланма маблағлар айланишидан 15 кунга, ёки 1,22 баробар кам бўлган айланнишни ҳисоб-китоб орқали таҳлил қилиш мумкин.
84
Айланма маблағлар айланишлиги кўрсаткичи бир тармоқдаги корхоналарда солиштирилади, чунки, одатда улар корхона хусусиятини тавсифловчи мақсадли активларнинг салмоқли улушини ташкил этади. Шу боис, барча корхоналар учун жорий активлар айланма кўрсаткичларининг энг мувофиқ бўлган ўртача кўрсаткичларини амалда белгилаш имкони йўқ.
Корхона мол-мулки манбалари тизими мақсадга мувофиқ шаклланишини баҳолашда активлар сифатига алоҳида эътибор қаратиш лозим. Бунда баланснинг актив ва пассив қисмлари таҳлилининг узликсиз боғлиқлиги намоён бўлади. Кўпчилик корхоналарда мол-мулкининг умумий ҳажмини оширувчи кўп миқдорда ишлатилмайдиган (ёки кам ишлатиладиган) асосий ва айланма маблағлар тўпланиб қолган. Мол-мулк (асосий воситалар) солиғининг асоссиз юқори қийматидан ташқари, қўшимча молиялаштиришга кучайтирилган эҳтиёж, ишлатилмайдиган заҳиралар, эскирган ускуналар, ундирилиши аниқ бўлмаган дебиторлик қарзлари кўринишида айланишдан маблағларни жалб қилиш, юқорида қайд этилган ҳолатнинг салбий натижаси бўлиб ҳисобланади. Корхонанинг хусусий маблағлари чекланганлиги муносабати билан, одатда, қимматли бўлган банк кредитлари қўшимча молиялаштириш манбалари бўлиб қолади.
Қайд этилганларга мисол тариқасида йил бошида улуши 68,9 % бўлган заём маблағлари йил охирида 70,7 % гача ошган ва корхона маблағлар манбаларининг 2/3 қисмини ташкил этган таҳлил қилинаётган корхонани келтириш мумкин. Мол-мулкни 7744 минг сўмга кўпайиши, хусусий манбалар 5199 минг сўмга камайган бир вақтнинг ўзида, 2943 минг сўмлик қўшимча заём маблағлари ҳисобига молиялаштирилган (21.1.-жадвал).
Банкнинг қўшимча кредитлари, шу жумладан узоқ муддатли кредитлари ҳам, айланма маблағларнинг, ва, биринчи навбатда, дебиторлик қарзларини (айланма маблағлар умуман 12267 минг сўмга кўпайган бир вақтда дебиторлик қарзлар 25399 минг сўмга кўпайган) қоплаш учун ишлатилганлигини назарда тутиб, аудитор таҳлилий ҳисоб маълумотларидан фойдаланиши ва ҳар бир дебиторни қарзини узиши ҳаққонийлик нуқтаи-назаридан таҳлил қилиб чиқиши лозим. Бундай таҳлил ички ҳисобланади ва корхона молиявий ҳолатини соғломлаштириш бўйича тавсиялар тақдим этиш мақсадида амалга оширилади.
21.3.-жадвал Корхонада хусусий айланма маблағлар мавжудлигининг ҳисоб-китоби

Т.р.	Кўрсаткичлар	Иил бошига	Иил охирига	Фарқ-лар
1	2	3	4	5
1	Хусусий маблағлар манбалари	127891	122692	-5199
2	Банкларнинг узоқ муддатли заёмлари ва кредитлари	8551	13887	+5336

85

1	2	3	4	5
3	Асосий воситалар ва бошқа айла-нишдан ташқари активлар	41819	37296	-4523
4	Хусусий айланма активлар (ишчи капитал) мавжудлиги (1+2-3)	94623	99283	+4660
5	Моддий айланма активлар	211589	200090	-11499
б	Моддий айланма маблағлар хусусий маблағлар билан таъминланганлиги (4-5)	-116966	-100807	+16159

21.4.-жадвал Айланма маблағлар айланишининг таҳлили

Т.р	Кўрсаткичлар	Утган йилда	Ҳисобот йилида	Фарқ-лар
1	2	3	4	5
1	Маҳсулот, ишлар ва хизматлар со-тишдан тушган соф тушум, минг сўм (ҚҚС, акцизлар ва бошқаларсиз)	886608	881322	-5286
2	Моддий айланма маблағларнинг ўрта-ча йиллик қолдиқлари, минг сўм	208320	205840	-2480
3	Уртача дебиторлик қарзлар, минг сўм	157830	168685	+10855
4.	Моддий айланма маблағларнинг ай-ланишлик коэффициенти (1:2)	4,26	4,28	+0,02
5	Моддий айланма маблағлар айлани-ши, кун (2:1x360 кун)	84,59	84,08	-0,51
б	Ҳисоб-китобларда маблағларнинг айланишлик коэффициенти (1:3)	5,62	5,22	-0,40
7	Ҳисоб-китобларда маблағлар айла-ниши, кун (3:1x360 кун)	64,08	68,90	+4,82
8	Бир кунлик айланиш (1:360)	2462,8	2448,1	-14,7
9	Моддий бойликларга қўйилган маб-лағлар тезроқ айланиши муносабати билан айланма маблағлар бўшатили-ши			-0,51 х 24481 -1248,53

21А. ИШЛАБ ЧИҚАРИШ РЕНТАБЕЛЛИГИНИНГ АУДИТИ ВА "БОЗОР" КЎРСАТКИЧЛАРИНИНГ ТАҲЛИЛИ
Юқорида қайд этилганлардан ташқари, аудитор 21.5.-жадвални тузишда қўлланилган услубиётга мувофиқ ишлаб чиқариш рентабеллик даражасини таҳлил қилиши лозим. Таҳлил қилинаётган корхонада корхонага қўйилган барча маблағлар рентабеллиги ўтган йилда 2,98 % ни ва ҳисобот йилида 0,19 % ни ташкил этган ёки ҳисобот йилида қўйилган маблағнинг ҳар бир сўмига атиги 2 тийин фойда олинган, бу эса жуда ҳам паст кўрсаткич ҳисобланади.
Бундай паст рентабеллик кўрсаткичи бўлишлиги сабабини аниқлаш учун аудитор баланс фойдаси кескин камайиб кетишига
86
таъсир этувчи кўрсаткичларни аниқлаши ва таҳлил қилиши лозим. Молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот бундай таҳлил учун асосий манба бўлиб хизмат қилади.
21.5.-жадвал Ишлаб чиқариш рентабеллиги даражасининг таҳлили

т. р-	Кўрсаткичлар	Улчов бирлиги	Утган йилда	Ҳисобот йилида	Фарқ- лар
1	2	3	4	5	6
1	Умумхўжалик фаолиятидан олинган фойда	минг сўм	12269	815	-11455
2	Соф фойда	))	12256	801	-11455
3	Маҳсулот, ишлар ва хизматлар сотилишидан соф тушум (ВДС, акцизлар ва бошқаларсиз)	!)	886608	881322	+5286
4	Корхонанинг хусусий маблағлар манбаи	)?	127891	122692	-5199
5	Акциядорлик капитали _^	>)	16000	16000
6	Асосий воситаларнинг ўртача қиймати	))	147810	150500	+2690
7	Моддий айланма маблағларнинг ўртача қиймати	)!	208320	205840	-2480
8	Ишлаб чиқариш жамғармала-рининг ўртача қиймати (6+7)	11	356130	356340	+210
9	Мол-мулк қиймати	))	411421	419165	+7744
10	Жамғарма ҳажмлилиги коэффициенти (6:3)	ТИЙИН	16,67	17,07	+0,40
11	Айланма маблағлар бирикти-рилганлиги коэффициенти	))	23,49	23,35	-0,14
12	Сотилган маҳсулотнинг ҳар бир сўмига олинган фойда (1:3)	))	1,38	0,09	-1,29
13	Ишлаб чиқаришнинг рентабел-лик даражаси (1:8)	%	3,44	0,22	-3,22
14	Корхонага қўйилган барча маб-лағлар рентабеллиги (2:9)	))	2,98	0,19	-2,79
15	Корхона хусусий маблағлар манбаининг рентабеллиги(2:4)	))	9,58	0,65	-8,93
16	Сотилган маҳсулот рентабелли-ги (2:3)	))	1,38	0,09	-1,29
17	Оддий акциядорлик капиталига олинган фойда (2:5)	))	76,6	5,00	-71,6

Ўтган йилга нисбатан мазкур ҳисобот кўрсаткичларининг кам ўзгаришлари қаторида маъмурий харажатлар аҳамиятли кўпайганлиги, яъни 14399 минг сўмга (106290-91891) ёки 15,7 % га
87
кўпайганлиги диққатга сазовордир.
Маъмурий харажатларнинг бундай кескин кўпайиши сабабларни, яъни: маъмурий ходимлар иш ҳақини ошириш, маъмурий ходимлар жадвалини кўпайтириш, янги филиаллар очиш ва бошқаларни аниқлаш таҳлилнинг кейинги босқичи ҳисобланади.
Чоп этиладиган молиявий ҳисоботнинг ташқи фойдаланувчилар, айниқса акциядорлар учун ҳар бир акцияга даромадлар, қўйилган ҳар бир сўмга дивидендлар ва бошқаларни акс этувчи "бозор" (ёки инвестиция) коэффициентлари (21.6.-жадвал) катта аҳамиятга эгадир.
21.6.-жадвал "Бозор" коэффициентларининг динамикаси

т. р-	Кўрсаткичлар	Ҳисоб-китоб алгоритми	Кўрсаткичлар		Фарқ-лар +, -
			ўтган йилда	ҳисобот йилида
1	2	3	4	5	6
1	Ҳар бир акцияга олинган фойда	Акциялар бўйича дивидент кйринишида тақсимланган соф фойда Оддий акцияларнинг ўртача миқдори	6780 / 16000= 0,42 тий- ин	6000 / 16000= 0,38 тий- ин	-0,4
2	Дивиденд даро-мади	Ҳар бир акцияга йиллик даромад .	0,42 / 1,1=0,36 тийин	0,38 / 1,1=0,34 тийин	-0,04
		Ҳар бир акциянинг ўртача бозор нархи
3	Ҳар бир акцияга олинган даро-мадга нархнинг нисбати	Ҳар бир акциянинг бозор нархи	1Д / 0,42= 2,61	1,1 / 0,38= 2,89	+0,28
		Ҳар бир ахцияга олинган даромад
4	Акциянинг бо-зор ва баланс нархлари ўрта-сидаги нисбат	Ҳар бир акциянинг бозор нархи	1,1 / 1 = 1,1	1,1 / 1 = 1Д
		Компания ҳисобида акция баҳоси (номинал қиймати)

Изоҳ: Маълумот манбалари - молиявий натижалар тўғрисида ҳисобот, тушунтиришлар, қўшимчалар ва корхонанинг ҳисоб сиёсати.
Цайц этилган маълумотларга кўра асосий бозор кўрсаткичлари, яъни: ҳар бир акцияга даромадлар ва дивиденд даромадлари 0,04 тийинга камайган. Агар ўтган йилда ҳар бир акциянинг бозор нархи унга олинадиган даромаддан 2,61 маротаба қимматлироқ бўлса, ҳисобот даврида у 2,89 маротаба қимматроқни ташкил этган, бу эса акциядорлар таҳлил этилаётган корхонага ўз инвестицияларини камайтиришидан далолат беради.
Акциядорлар учун мол-мулкни тақсимлаш коэффициенти катта аҳамиятга эгадир. Келтирилган мисолда у 21.5.-жадвал кўрсаткичлари бўйича ўтган йилдаги 7,99 дан (127891/16000) ҳисобот йилидаги 7,67 гача (122692/16000) камайган. Ушбу коэффициент акциядорлар томонидан компания тугатилишини кутиш даврида
88
кўпроқ қўлланилади, чунки у ҳар бир сўм қўйилмага қанча хусусий маблағлар манбаси тўғри келишлигини кўрсатади.
Юқорида амалга оширилган таҳлил натижалари молиявий қийинчиликлар тўғрисида далолат беради ва аудитор корхона-мижоз учун қуйидаги иқтисодиётни соғломлаштириш йўлларини танлаб олишлигини тақозо этади:

• 
  
  
  Download 2,78 Mb.
  
  Do'stlaringiz bilan baham: