|
jadval
Mahsulot hajmi o‘zgarishiga ishchilar soni, o‘rtacha ishlangan kun hamda bir
kunga to‘g‘ri keladigan mahsulot xajmining ta’sirining tahlili
Ko‘rsatkichlar
|
O‘tgan yil
|
Haqiqatda
|
Farqi (+;-)
|
|
|
|
|
Ishchilar soni, kishi (X)
|
120
|
100
|
+20
|
|
|
|
|
|
|
|
Bir ishchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha
|
208
|
200
|
-8
|
ishlangan kun, kishi kuni (U)
|
|
|
|
O‘rtacha ishlangan bir kunga to‘g‘ri
|
|
|
|
keladigan mahsulot hajmi, ming so‘m
|
24
|
20
|
+4
|
(Z)
|
|
|
|
Mahsulot hajmi, ming so‘m (F)
|
600.000
|
400.000
|
200.000
|
|
|
|
|
Q=X*Y*Z
Qx Q
|
|
*
|
|
|
Ig ( X1 : X 0 )
|
200
|
Ig (120:100)
|
89,9
|
умум
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ig (Q1
|
:Q0)
|
|
|
|
Ig (600: 400)
|
;
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Qy Q
|
|
*
|
|
Ig (Y1 : Y0 )
|
|
200
|
Ig (208: 200)
|
20,2
|
|
умум
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ig (Q1
|
:Q0)
|
|
|
Ig (600: 400)
|
;
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Qz Q
|
|
*
|
Ig (Z1 : Z0 )
|
|
200
|
Ig (24 : 20)
|
89,9
|
|
умум
|
|
|
|
|
|
|
|
Ig (Q1
|
:Q0)
|
|
|
Ig (600: 400)
|
;
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
∆Qumum=∆Qx+∆Qy+∆Qz=89,9+20,2+89,9=200 mln. so‘m.
Korrelyasion (stoxastik) bog‘lanish. Bu juda ko‘p kuzatuvlardagina namoyon bo‘ladigan ko‘rsatkichlar orasidagi to‘liq bo‘lmagan, taxminiy bog‘lanishdir. Odatda, juft va ko‘p miqdorli korrelyasiyalar farqlanadi. Juft korrelyasiya- bu bitta omilli, boshqasi natijaviy bo‘lgan ko‘rsatkichlar orasidagi bog‘lanishdir. Ko‘p miqdorli korrelyasiya esa natijaviy ko‘rsatkichlar bilan bir nechta omillarning o‘zaro ta’sirida ishlatiladi.
Korrelyasion tahlilni qo‘llash bir yoki bir nechta omillar ta’siri ostida bo‘lgan natijaviy ko‘rsatkichlar o‘zgarishini aniqlash (mutlaq o‘lchamda), har bir omildan natijaviy ko‘rsatkichning nisbiy bog‘lanish darajasini aniqlashda foydalaniladi.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
jadval
|
|
Mehnat unumdorligi (Y) ning ishchilar yoshi (x) ga bog‘liqligi ( “UPAKPROMMASH” MCHJ misolida)
|
x
|
|
y
|
x/10
|
xy
|
x2
|
x2y
|
x3
|
x4
|
|
yx
|
20
|
|
4,2
|
2,0
|
8,4
|
4,00
|
16,8
|
8,0
|
16
|
|
3,93
|
25
|
|
4,8
|
2,5
|
12,0
|
6,25
|
30,0
|
15,62
|
39
|
|
4,90
|
30
|
|
5,3
|
3,0
|
15,9
|
9,00
|
47,7
|
27,00
|
81
|
|
5,55
|
35
|
|
6,0
|
3,5
|
21,0
|
12,25
|
73,5
|
42,87
|
150
|
|
5,95
|
40
|
|
6,2
|
4,0
|
24,8
|
16,00
|
99,2
|
64,00
|
256
|
|
6,05
|
45
|
|
5,8
|
4,5
|
26,1
|
20,25
|
117,4
|
91,13
|
410
|
|
5,90
|
50
|
|
5,3
|
5,0
|
26,5
|
25,00
|
132,5
|
125,00
|
625
|
|
5,43
|
55
|
|
4,4
|
5,5
|
24,2
|
30,25
|
133,1
|
166,40
|
915
|
|
4,78
|
60
|
|
4,0
|
6,0
|
24,0
|
36,00
|
144,0
|
216,00
|
1296
|
|
3,70
|
Jami
|
|
46,0
|
36,0
|
183,0
|
159,00
|
794,0
|
756,00
|
3788
|
|
46,00
|
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, ishchilarning mehnat unumdorligi 40 yoshgacha oshib, keyin pasayib boradi. Demak, qaysiki korxonaning 30-40 yoshli ishchilari ko‘p bo‘lsa, o‘sha korxonaning mehnat unumdorligi yuqoriroq bo‘lar ekan. Bu omilni mehnat unumdorligi darajasini rejalashtirishda va uning o‘sish zaxiralarini hisoblashda e’tiborga olish zarur.
Iqtisodiy tahlilda egri chiziqli bog‘lanishni yozish uchun, ko‘pincha, giperbola qo‘llaniladi
Yx a bx
Uning parametrlarini aniqlash uchun quyidagi tenglamalar tizimlasini echish
kerak:
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
|
|
|
na b
|
|
|
y
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
1
|
2
|
1
|
|
|
|
|
|
a
|
|
|
b
|
|
|
|
|
y.
|
|
|
|
|
x
|
|
|
|
|
x
|
|
x
|
|
Giperbola ikki ko‘rsatkich orasidagi quyidagi bog‘lanishni tavsiflaydi. Agar, bitta o‘zgaruvchi oshsa boshqasining qiymati ma’lum darajagacha o‘sadi, keyin esa o‘sish pasayadi, masalan, hosildorlik necha marta o‘g‘it solinganlikka, hayvonlarning mahsuldorligi ularning boqilishiga, mahsulot tannarxi ishlab chiqarish hajmiga bog‘liqligi va h.k.
Omilli va natijaviy ko‘rsatkichlar bog‘lanishlariningchambarchasligini o‘lchash uchun korrelyasiya koeffitsientlari hisoblanadi. O‘rganilayotgan ko‘rsatkichlar orasidagi bog‘lanishning to‘g‘ri chiziqli shaklida bo‘lgan holatida u quyidagi formuladan topiladi:
|
|
|
|
xy
|
|
x y
|
|
|
|
r
|
|
|
|
|
|
n
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
x 2
|
|
x
|
|
|
y 2
|
|
y
|
|
|
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
n
|
|
|
|
|
n
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
YUыoridagi jadval ma’lumotlarini formulaga xy, x, y, x2 va y 2 larning qiymatlarini qo‘yib, uning qiymati 0,66 ga tengligini olamiz.
|
|
|
22900
|
|
900500
|
|
|
|
|
r
|
|
|
|
|
20
|
|
|
|
|
0,66
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
9002
|
|
|
|
5002
|
|
|
|
41500
|
|
|
|
12860
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
20
|
|
|
|
20
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Korrelyasiya koeffitsienti 0 dan 1 gacha qiymat qabul qilishi mumkin. Qiymati 1 ga qancha yaqin bo‘lsa, o‘rganilayotgan holat bilan bog‘lanish shunchalik chambarchas bo‘ladi va aksincha. Berilgan holatda korrelyasiya koeffitsienti kattaroq (r=0,66). Bundan shuni xulosa qilish mumkinki, erning sifati ushbu tumandagi donli ekinlar hosildorligi darajasiga bog‘liq bo‘lgan asosiy omillardan biri hisoblanar ekan.
Agar korrelyasiya koeffitsientini ikkinchi darajaga oshirsak, determinatsiya koeffitsientini (d=0,436). Bu shuni ko‘rsatadiki natijaviy ko‘rsatkichning 43,5% asosiy omilga56,5% qolgan omillarga bog‘liq ekan.
Bog‘lanishning egri chiziqli shaklda bog‘lanish chambarchasligini o‘lchashda esa chiziqli korrelyasiya koeffitsienti ishlatiladi va bu korrelyasion munosabat quyidagicha ko‘rinishga ega:
Ushbu formula har tomonlama (universal) hisoblanadi. Bu formuladan korrelyasiya koeffitsientini hisoblash uchun istalgan shakldagi bog‘lanishda foyalanish mumkin. Biroq, eng avvalo, regressiya tenglamasini echish kerak, har bir kuzatuv uchun natijaviy ko‘rsatkichning to‘g‘rilangan qiymati (Yx) ni hamda o‘rtacha va to‘g‘rilangan darajasidan haqiqiy qiymatning og‘ishlar kvadratini hisoblash kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
