«audit» kafedrasi «Ichki audit» fanidan

7.2. Hisob-kitob operasiyalari ichki auditi
Tekshirishni quyidagi ketma-ketlikda olib borish lozim:

1. 
   xaridor va mol yetkazib beruvchilar bilan hisob- kitoblarning ichki auditi;
   
2. 
   buyurtmachi va xaridorlar bilan hisob- kitoblarni tekshirish;
   
3. 
   hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblarning ichki auditi;
   
4. 
   ta`sischilar bilan hisob-kitoblarning ichki auditi;
   
5. 
   boshqa operasiyalar bo`yicha hodimlar bilan hisob-kitoblarni tekshirish;
   
6. 
   kredit va qarzlar bo`yicha hisob- kitoblarning ichki auditi;
   
7. 
   soliq va to`lovlar bo`yicha budjet bilan hisob-kitoblarni tekshirish;
   
8. 
   budjetdan tashqari fondlar bilan hisob-kitoblarni tekshirish;
   
9. 
   mulkiy va shaxsiy sug`urta bo`yicha hisob- kitoblarning ichki auditi;
   
10. 
    boshqa debitor va kreditorlar bilan hisob-kitob va shikoyatlar boyicha tekshirish.
    

Hisob-kitoblar ichki auditidagi bir qancha bosqichlarni batafsil ko`rib chiqamiz.
Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisob- kitoblarni tekshirish.
Tekshirish maqsadi- Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan qilinadigan hisob-kitoblarni to’griligini aniqlash.
Ichki auditor tekshiruv vaqtida quyidagilarni aniqlashi lozim:

1. 
   Tovar moddiy zahiralarini shartnomaga asosan olib kelinishi va hujjatlashtirishni to`g`riligini;
   
2. 
   debitorlik va kreditorlik qarzlari mavjudligida ularning paydo bo’lgan sanasini aniqlash;
   
3. 
   muddati o’tgan qarzlarning mavjudligini tekshirish;
   
4. 
   bo’naklarning asoslanganligini tekshirish;
   
5. 
   bo’naklar bo’yicha qo’shilgan qiymat solig’ining to’langanligini tekshirish;
   
6. 
   buxgalteriya schotilarida 6010-schyotning to’gri aks ettirilganligini tekshirish;
   
7. 
   analitik hisobning jurnal orderlar, bosh kitob va balansda aks ettirilishini tekshirish;
   
8. 
   chet el valutasida olingan bo’naklar aks ettirilishini tekshirish;
   
9. 
   kelib tushgan TMZ larning to’lanishini tekshirish;
   
10. 
    inventarizatsiya natijalarini tekshirish.
    

Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisob- kitoblar hisobga olishdagi odatdagi hatoliklar:
-mol yetkazib beruvchilar bilan shartnomalarning mavjud emasligi yoki ularni noto`g`ri hisobga olish;
-sohta hujjatlarni yo`qotish;
-hisobni tartibsiz yuritish;
-noto`g`ri hujjatlashtirish va shartnoma bo`yicha shikoyatlarni taqdim qilish;
- haqiqatga yaqin bo`lmagan debitor va kreditor hisobini buhgalteriya schotlarida aks ettirish;
- mol yetkazib beruvchilar schotining koxona hisoboti bilan mos emasligi;
- qo’shilgan qiymat solig’ining noto’gri provodkalarda aks ettirilishi;
- buxgalteriya schotlarining noto’g’ri korrespondensiyalari;
- Tovar moddiy qiymatliklarni kirim qilinmasligi va yo’lg`on hujjatlarni kassadan pul olish maqsadida taqdim etili holatlari.
Xaridorlar va buyurtmachilar bilan hisob-kitoblarning ichki auditi
Asosi maqsadi – xaridorlar va buyurtmachilar bilan hisob kitoblar bo’yicha hisobning to’gri yuritilishining to’g’riligi va haqqoniyligini tekshirishdir.
Xaridorlar va buyurtmachilar bilan hisob-kitoblarning ichki auditi amalga oshirishda auditor quyidagilarni aniqlab olishi lozim:

1. 
   Shartnomalarning mavjudliligi;
   
2. 
   Shartnomalrning to’g’ri tuzilganliligi;
   
3. 
   xaridorlar qarzlarining haqoniyligi, ular inventarizatsiya dalolatnomalari bilan aniqlanadi;
   
4. 
   Mahsulotlarni sotishda hujjatlarning to’gri rasmiylashtirilishini;
   
5. 
   Kelib tushgan pul mablag’larining birlamchi hujjatlari o’rganiladi;
   
6. 
   Sotilgan mahsulot (ish va xizmatlar) ning narxi to’g’ri shakllanganligini tekshirish;
   
7. 
   Chiqib ketgan mahsulotlarning sotich schotlarida aks ettirilishini tekshirish;
   
8. 
   Debitorlik va kreditorlik qarzlarini shakllanishini tekshirish;
   
9. 
   Olingan bo’naklarning to’g’ri hisoblanganligini tekshirish;
   
10. 
    Tovarlar aylanishi operatsiyalarining to’g’ri rasmiylashtirilishini tekhirish.
    

Odatiy xatoliklar

• 
  shartnomaning mavjud emasligi;
  
• 
  QQS bazasini noto’g’ri aniqlanishi;
  
• 
  Buxgalteriya o’tkazmalarini noto’g’ri aks ettirish.
  

Hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblar ichki auditi.
Maqsadi – Amaldagi qonun hujjatlarga rioya etilishini tekshirish.
Hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblar korxona hodimlari xizmat safariga, yoki tashkiliy harajatlarni amalga oshirganda hamda mahsulot sotib olish uchun naqd pullar berilganda yuzaga keladi.
Bu hollarda auditor ba`zi xarajatlar qonunchilikda chegaralanganligini hamda ularning me`yordan ortigi qaysi soliq solish bazalariga kiritilishini tekshirishi maqsadga muvofiq bo’ladi.
Odatiy xatoliklar

• 
  hisobdor shaxslarga pul berishning amaldagi qoidasi buzilishi;
  
• 
  hisobot berish muddatining buzilishi;
  
• 
  kassadan pul chiqib ketishi hamda noaniq shaxslarga berilganligi hisobotda yozilishi;
  
• 
  birlamchi hujjatlarning xato rasmiylashtirilishi hamda ularda arifmetik hatoliklar aniqlanishi;
  
• 
  Naqd pullar va korporativ plastic kartochkaning bir hisobdor shaxs tomonidan ikkinchisiga berilishi.