Atrof muhit himoyasi va ekologiya

5-jadval 

Topshiriqni bajarish uchun berilgan ma’lumotlar

 

---

18 

 

T/

R 

Stanok 

nomi 

Chiqind

i orta 

soat 

miq 

Changsimo

n chiq 

miqdori,  

Suruvchi 

sistema 

samaradorligi, 

% 

Qurilmanin

g 

samaradorli

k darajasi, 

% 

Chiq 

o

ʻ

rtach

a soat 

miqdor

i 

Aspiratsiy

a tizimiga 

tusha chiq 

miqdori 

Aspiratsiy

a tizimiga 

tushadiga

n chiq miq 

  

  

G

 0

 

Kn 

Ke.m.o 

Ke.o 

  

  

  

1.

 

 

S2K12 

36 

0,6 

0,85 

0,95 

72 

43,2 

36,72 

2.

 

 

SA-2 

110 

0,9 

9 

0,9 

220 

198 

1782 

3.

 

 

SMP-1 

170 

0,95 

0,8 

0,9 

340 

323 

258,4 

4.

 

 

SDK 

78 

0,9 

0,9 

0,95 

156 

140,4 

126,36 

5.

 

 

SKB-4 

44 

0,5 

0,9 

0,9 

88 

44 

39,6 

6.

 

 

SF-3 

33 

0,7 

0,85 

0,9 

66 

46,2 

39,27 

7.

 

 

SF-6 

73 

0,6 

0,9 

0,85 

146 

87,6 

78,84 

8.

 

 

SF-4 

97 

0,9 

0,85 

0,95 

194 

174,6 

148,41 

9.

 

 

SFA-4 

97 

0,9 

0,9 

0,85 

194 

174,6 

157,14 

10.

 

 

SP-3 

97 

0,9 

0,8 

0,85 

194 

174,6 

139,68 

11.

 

 

S2P16 

555 

0,9 

0,9 

0,95 

1110 

999 

899,1 

12.

 

 

SR-6 

245 

0,9 

0,85 

0,9 

490 

441 

374,85 

13.

 

 

FA-1 

44 

0,8 

0,65 

0,7 

88 

70,4 

45,76 

14.

 

 

F-4 

26 

0,7 

0,8 

0,75 

52 

36,4 

29,12 

15.

 

 

LO-80 

29 

0,8 

0,75 

0,85 

58 

46,4 

34,8 

16.

 

 

SHLD

B 

32 

0,78 

0,95 

0,85 

64 

49,92 

47,424 

17.

 

 

DSA-2 

27 

0,4 

0,8 

0,7 

54 

21,6 

17,28 

18.

 

 

F6 

26,1 

0,7 

0,9 

0,95 

52,2 

36,54 

32,886 

19.

 

 

SF-6 

75 

0,7 

0,83 

0,81 

144 

85,6 

77,85 

20.

 

 

SP-3 

95 

0,8 

0,75 

0,82 

192 

171,6 

137,68 

21.

 

 

SMP-1 

160 

0,92 

0,84 

0,91 

345 

325 

258,9 

22.

 

 

SF-4 

95 

0,95 

0,85 

0,90 

195 

174,5 

145,41 

23.

 

 

LO-80 

30 

0,83 

0,79 

0,81 

65 

44,4 

39,8 

24.

 

 

SDK 

83 

0,8 

0,81 

0,92 

155 

130,4 

116,36 

---

19 

 

25.

 

 

F-4 

24 

0,7 

0,85 

0,80 

55 

35,4 

28,15 

26.

 

 

S2P16 

560 

0,9 

0,9 

0,95 

1120 

865 

890,1 

27.

 

 

SKB-4 

45 

0,5 

0,8 

0,85 

85 

45 

35,6 

28.

 

 

S2K12 

34 

0,6 

0,90 

0,90 

75 

45,2 

38,72 

29.

 

 

SA-2 

110 

0,9 

0,8 

0,95 

200 

195 

1685 

30.

 

 

SF-4 

95 

0,95 

0,85 

0,90 

198 

175,6 

145,45 

 

6-amaliy topshiriq 

Oltingugurt oksidlari tashlamalari (chiqarilmalari)ni hisoblash 

 

Qozonxonalarda qattiq va suyuq yoqilg‛ilarni yoqqanda atmosfera havosiga 

tutun quvurlari orqali chiqib ketadigan oltingugurt oksidlari SO

2

 va SO

3

miqdorlari 

quyidagi formula orqalihisobqilinadi: 

 

G

so2

 = 0,02хВS

р

 (1 – 

η׀

so2

) (1– 

η׀׀

so2

) 

 

Bu yerda,   В – sof yonilg‛i sarfi, t/yil, g/s 

S

р

 – ishlatilayotgan yonilg‛i tarkibidagi oltingugurt oksidlari miqdori, % 

η׀

so2

  –  yonilg‛ining  uchuvchan  zollar  bilan  bog‛liqholdagi  oltingugurt 

oksidlari  miqdorlari:   slanets uchun – 0,5 ÷ 0,8;  ko‛mir uchun – 0,1  ÷ 0,2;  

torf uchun - 0,15;  mazut uchun – 0,02;  gaz uchun – 0,0 

η׀׀

so2

  –  zolltutgichda  ushlangan  oltingugurt  oksidlari  miqdori.U  quruq 

changtutgichlar  uchun  nolga  teng.  Nam  bilan  ishlaydigan  zolltutgichlarda 

namlovchi  suvning  miqdori  va  umumiy  ishqoriyligiga  bog‛liq  bo‛lib, 

qo‛llanilayotgan  yonilg‛i  tarkibidagi  oltingugurt  miqdoriga  ham  bog‛liq  bo‛ladi 

hamda grafik shaklda aniqlanadi. 

 

---

20 

 

 

0,25 

0,5 

20 

10 

1 

2 

3 

S

П 

η

//

SO2

, % 

 

 

Yonilg’i  tarkibidagi  oltingugurt  miqdori  va  suvning  ishqoriyligiga  mos 

ravishda namlovchi zolltutgichning oltingugurt oksidlarini tutish darajasi:  

1)

 

– 10 mg-ekv/l 

2)

 

– 5 mg-ekv/l 

3)

 

– 0 mg-ekv/l  

MISOL: 

Kozonagregatida mazut yoqilganda yonish issiqligi Q

р

и

 = 4200 kJ/kg  

(1000 kkal/kg), oltingugurtlilik darajasi (miqdori) S

р

 = 1,5 % bo’lgan va tutun 

gazlari bilan chiqib ketgan oltingugurt oksidlari miqdorini toping. 

Berilgan:

Yonilg’ining  sarfi  700  kg/soat  (5  oy),  2352  t/yil.   

Qozonagregatidan  yonib chiqib ketayotgan tutun gazlari ishqoriyligi 5 mg/(mol l) 

bo’lgan suv bilan yuviladi. 

        Yechish:  

1.

 

Keltirilgan yonilg’ining oltingugurtlilik darajasi: 

S

п

 = (1000 х 1,5) / 4200 = 0,36 kg/MJ 

2.

 

Kozonagregatidagi  uchuvchan  zollar  bilan  bog’liqbo’lgan  oltingugurt 

oksidlarining miqdori  

η

l

so2

 = 0,02. 

3.

 

Namlovchi zolltutgichning oltingugurt oksidlarini tutish darajasi 

rasmdagiga mos holda ishqoriylik 5 mg/(mol l),  η

ll

so2

 = 0,02. 

4.

 

Tutun gazlari bilan chiqib ketgan oltingugurt oksidlarining miqdori: 

1 sekundda: 

---

21 

 

г

кг

х

х

х

х

G

SO

6

,

5

0056

,

0

3600

)

02

,

0

1

(

)

02

,

0

1

(

5

,

1

700

02

,

0

2











 

             1 yilda:  

95

1000

)

02

,

0

1

(

)

02

,

0

1

(

5

,

1

2352

02

,

0

2









х

х

x

х

G

SO

tonna 

 

Uglerod oksidlari chiqishini hisoblash. 

 

Ish  unumdorligi  30  t/soat  gacha  bo’lgan  kozonagregatlarida  yonilg’i 

yonganda  birlik  vaqt  ichida  (t/yil,  g/s)  ajralib  chiqadigan  uglerod  oksidlarining 

miqdori quyidagi formula orqalihisoblanadi: 

 

G

сo

 = 0,001 х Q

р

и 

х К

со

 х В (1-q

4

 / 100) 

 

bu yerda, В – yonilg’i sarfi, t/yil, ming m

3

/ yil, g/s, l/s. 

К

со

 -yonilg’i yonganda hosilbo’lgan uglerod oksidi miqdori. 

Q

р

и

 – yonilg’i yonishining eng past issikligi, MJ/kg. 

q

4

 – yonilg’ining mexanik toliqsiz yonishi oqibatida issiqlikning yutilishi. 

К

со  ,

Q

р

и , 

q

4 

– jadvaldan olinadigan kattaliklar (7-jadval). 

Misol:

Ish  unumdorligi  2  t/soat  bo’lgan  kozonagregati  kamerasida  tabiiy 

gaz  yonganda  tutun  gazlari  bilan  bug

ʻ

holatda  chiqib  ketgan  uglerod  oksidi 

miqdorini aniqlang. 

Berilgan:

  Tyumen tabiiy gazining yonish issiqligi Q

р

и

= 35,7 kJ/m

3

  (8550 

kkal/m

3

) 

Yonilg’i sarfi 180 m

3

/soat, 483840 m

3

/yil  (4 oy). 

 

Yechish: 

---

22 

 

 

1.

 

Jadvaldan К

со

 = 0,25kg/kJ  bug‛ va suv isitish qozonxonalarida tabiiy gaz 

yonganda. Kamerada gaz yonganda  q

4

 = 0,0 %. 

2.

 

1m

3

tabiiy gazni yonishida hosilbo’lgan uglerod oksidi miqdori quyidagicha 

hisoblanadi: 

 

G

сo

=К

со

 х Q

р

и

 х (1- q

4

 /100)=0,25 х 35,7х (1– 0,0/100)=8,88g/m

3

 

 

3.

 

Tutun gazlari bilan chiqib ketgan uglerod oksidi miqdoри 

1 sekundda:         G

сo

 = 8,88 х (180/3600) = 0,444 g 

      1  yilda:    G

сo

  =  0,001  х  483.840  х  35,7  х  0,25  х  (1-0,0/100)  =  4,318 

tonna 

6-jadval 

Topshiriqni bajarish uchun berilgan ma’lumotlar 

 

T/

r 

Sof 

yoq

ilgi 

sar

fi 

Yoqil

g'I 

sarfi 

Ish 

dav

ri, 

oy 

Ko'mir 

koni  

basseyni, 

shaxta 

Kom'ir 

turi 

  

Yoqil

g'inin

g 

zollik 

daraj

asi 

Yoqi

lg'I 

tarki

bida

gi 

oltin

gugu

rt 

miqd

ori 

Yoqilg'i

ni 

yonishi

dagi 

past 

issiqlik 

Zol 

tut

gic

h 

sa

ma

rad

orli

gi 

Koeffi

sient 

Yoni

lg'I 

yong

anda 

hosil 

bo'lg

an 

ugler

od 

miqd

ori 

  

B, 

t/yi

l 

G, 

kg/so

at 

  

  

  

Wp

, 

%

 

Ap, 

% 

Sp, 

% 

QpH, 

MDj/kg 

η

3

 

f 

K

co

, 

kg/k

Dj 

1.

 

 

688 

720 

3 

Shargun 1 

ОС 

12,0 

39,0 

3,2 

17,00 

90 

0,0023 

1,9 

2.

 

 

500 

800 

4 

Olmaliq 

ASsh 

8,5 

30,0 

1,9 

16,39 

85 

0,0020 

0,4 

3.

 

 

120 

755 

6 

Angren 

B20MSSh 

34,5 

22,0 

2,0 

13,44 

92 

0,0026 

0,7 

4.

 

 

130 

280 

4 

Ohangaron 

B1R 

56,1 

11,7 

4,3 

9,59 

85 

0,0088 

0,6 

5.

 

 

140 

350 

5 

Boysun 

B2P 

35,5 

36,4 

3,6 

10,09 

92 

0,0025 

2,9 

---

23 

 

6.

 

 

150 

450 

3 

Angren 

B2MSSh 

34,0 

29,2 

4,1 

11,08 

87 

0,0050 

14 

7.

 

 

400 

456 

4 

Denov 

B2P 

35,4 

30,8 

5,7 

11,35 

88 

0,0010 

15,8 

8.

 

 

550 

680 

6 

Angren 

DR 

11,5 

31,0 

3,2 

17,54 

89 

0,0012 

7,0 

9.

 

 

480 

235 

7 

Gergalan 

GR 

6,0 

31,0 

6,1 

19,65 

90 

0,0088 

0,6 

10.

 

 

490 

465 

5 

Shargun 

B1R 

56,0 

6,6 

0,7 

9,11 

92 

0,0023 

2,9 

11.

 

 

600 

640 

6 

Ko'k 

yong'oq 

KR 

8,0 

27,6 

0,8 

21,12 

88 

0,0024 

0,3 

12.

 

 

650 

456 

4 

Shargun 

SSR 

7,0 

32,6 

0,7 

18,94 

92 

0,0020 

0,5 

13.

 

 

700 

350 

3 

Shargun 

SSSh 

6,0 

18,5 

0,8 

25,95 

90 

0,0078 

0,8 

14.

 

 

750 

480 

2 

Kara-kiche 

DR 

12,0 

13,2 

0,4 

22,93 

87 

0,0071 

0,5 

15.

 

 

800 

290 

5 

Shurab 

BR 

21,5 

20,0 

1,0 

16,83 

88 

0,0026 

0,7 

16.

 

 

880 

555 

6 

Markaziy 

TOMSh 

7,0 

18,6 

0,6 

25,20 

89 

0,0019 

0,9 

17.

 

 

770 

678 

4 

Jergalan 

DSSh 

11,5 

14,0 

1,0 

22,77 

88 

0,0050 

1,2 

18.

 

 

770 

570 

2 

Shurab 2 

SS2SSSh 

5,5 

12,3 

0,4 

27,93 

92 

0,0012 

3,2 

19.

 

 

720 

480 

5 

Kara-kiche 

B3 

19,0 

10,0 

1,0 

19,80 

90 

0,0078 

0,7 

20.

 

 

685 

400 

4 

Shurab 1 

SS2SSKO 

6,0 

8,5 

0,4 

29,44 

89 

0,0088 

0,9 

21.

 

 

520 

200 

7 

Sulnton 

KJ 

8,0 

24,8 

0,4 

22,13 

88 

0,0020 

1,3 

22.

 

 

350 

420 

8 

Denov 

B2 

36,0 

11,5 

0,5 

13,23 

89 

0,0035 

0,8 

23.

 

 

480 

654 

5 

Qizilqum 

B3SSh 

28,0 

18,0 

1,6 

16,16 

90 

0,0026 

4,0 

24.

 

 

675 

440 

6 

Toshko'mi

r 

SS2SSR 

6,5 

16,8 

0,3 

25,70 

87 

0,0078 

2,9 

25.

 

 

555 

280 

4 

Ko'k 

yong'oq 

DSSh 

10,5 

21,0 

1,8 

21,31 

86 

0,0015 

5,2 

26.

 

 

750 

295 

6 

Shurab 

BR 

22,5 

21,0 

1,3 

15,83 

85 

0,0025 

0,6 

27.

 

 

880 

560 

7 

Markaziy 

TOMSh 

7,0 

18,6 

0,6 

25,20 

87 

0,0015 

0,9 

28.

 

 

780 

675 

5 

Jergalan 

DSSh 

11,5 

14,0 

1,0 

21,77 

89 

0,0055 

1,3 

29.

 

 

580 

240 

6 

Gergalan 

GR 

5,0 

31,0 

6,1 

18,65 

90 

0,0087 

0,6 

30.

 

 

590 

470 

6 

Shargun 

B1R 

56,0 

6,6 

0,7 

8,11 

95 

0,0022 

2,8 

 

---

24 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                            Foydalanilgan adabiyotlar 

1.

 

Rodionov  A.I.  i  dr.  Texnika  zaщitы  okrujayuщey  sredы.  –  M.:  Ximiya, 

1989.-512 s. 

2.

 

Tiщenko  N.F.  Spravochnik.  Oxrana  atmosfernogo  vozduxa.  Raschet 

soderjaniya  vrednыx  veщestv  i  ix  raspredelenie  v  vozduxe.  -M.:  Ximiya, 

1986. 

3.

 

Beskov  V.S.,  Safonov  V.S.  Obщaya  ximicheskaya  texnologiya  i  osnovы 

promshlennoy ekologii. –M.: Ximiya, 1999. 

4.

 

Saxarnov  A.V.,  Zege  I.P.  Ochistka  stochnыx  vod  i  gazovыx  vыbrosov  v 

lakokrasochnoy promыshlennosti. M. Ximiya. 

5.

 

Musayev M.N., Ayubova I.X., Jamgaryan I.A. Sanoat chiqindilarini tozalash 

texnologiyasining  asoslari.  Amaliy  mashg‛ulotlar  o‛tkazish  uchun  uslubiy 

qo‛llanma. –T.: 2003. 

6.

 

Metodika rascheta konsentratsiy v atmosfernom vozduxe vrednыx veщestv, 

soderjaщixsya  v  vыbrosax  predpriyatiy.  OND  –  86  Goskomgidromet.  -L.: 

Gidrometeoizdat, 1987. 

7.

 

Salimov  Z.  Kimyoviy  texnologiyaning  asosiy  jarayonlari  va  qurilmalari.  -

Toshkent:  O‛zbekiston, 1994.

 

8.

 

Muradov Sh.O., Xolbaev B.M. Atrof muhit muhofazasi. Uslubiy qo‛llanma. 

-Qarshi: Nasaf, 2003.

 

9.

 

Laskorin  B.N.i  dr.  Bezotxodnaya  texnologiya  v  promыshlennosti.  –M.: 

Stroyizdat, 1986. 

10.

 

Gigienicheskaya  klassifikatsiya  truda  (po  pokazatelyam  vrednosti  i 

opasnosti  faktorov  proizvodstvennoy  sredы,  tyajesti  i  napryajennosti 

trudovogo protsessa) № 4137-86.-M.: 1, 1986 

11.

 

Xashimova  D.V.  Metodicheskie  ukazaniya  dlya  provedeniya  prakticheskix 

zanyatiy  po  predmetu  «Texnologiya  osnovnыx  proizvodstv  i 

promыshlennaya ekologiya». –Tashkent: 2004.