7.3-§. Ikki zarrali to ‘qnashuvda zarralar tu g ‘ilishi
Aniq kanal orqali o ‘tuvchi ikki zarrali um um iy ko‘rinishdagi
to ‘q n ash ish ja ra y o n in i k o ‘rib ch iq ay lik . B u n in g u c h u n en erg iy a
saqlanish qonunini yozamiz:
- % . ) 2 - m l
(139.66-105,66)2- 0
*
2m,
~
2-139,66
MeV =
4 ,1 2 5 8
MeV;
T _ (m,. ~ m j 2 -m ], _
( 1 3 9 ,6 6 - Q ) 2 - 1 0 5 ,6 6 :
2
тя
2 1 3 9 ,6 6
2m,
2 1 3 9 , 6 6
MeV = 29,SI MeV.
a + b - > x, + jc2 + ... + x n
(7.3.1)
a
K inetik energiyalarga o‘tib:
a
a
Q > 0 b o ‘lsa, ekzoterm ik reaksiya, bunday reaksiyada boshlang‘ich
zarralarning m assalari y ig ‘indisi oxirgi reaksiyada tu g ‘ilgan zarralar
m assalari y ig ‘indisidan katta. Bu reaksiyada dastlabki zarralarning tinch
energiyasi hosil boMgan zarralarning kinetik energiyasiga o ‘tadi.
A gar Q < 0 boMsa, endoterm ik reaksiya, bu reaksiyada boshlang‘ich
z a rr a la r n in g m a s s a la ri у ig ‘in d isi o x irg i z a rr a la rn in g m a s s a la ri
yig‘indisidan kichik. Bunda «kinetik energiya massani keltirib chiqaradi».
E lastik sochilishda Q = O b o ‘ladi.
(7 .3 .1 ) turdagi urilish jara y o n la rn i k o ‘rib chiqishni laborato riy a
sistem asida, b-zarracha tinch holatda R,, = 0 deb qaraymiz.
Ekzoterm ik reaksiyalar va elastik sochilish jarayonlari uchib keluvchi
a zarraning kinetik energiyasi istalgancha kichik boMganida ham o ‘tadi.
Endoterm ik reaksiya uchun uchib keluvchi zarralar yetarlicha kinetik
energiyaga ega b o ‘lishi lozim . Tushuvchi zarraning m inim al kichik
energiyasi rea k siy a o sto n a en ergiyasi T0 deb ataladi. B unda reaksiya
energiya jihatidan m um kin b o ia d i: TQ = Tamin. A gar Ta < TQ b o ‘lsa,
reaksiya yopiq, Ta = T0 holda reaksiya ochiladi. Ta>> T0 b o ‘luvchi
ultrarelyativistik reaksiyalar uchun ostona T0 a zarraning to ‘la minimal
energiyasi Eamin bilan m os keladi.
Uch o ‘lchovli im pulsning saqlanish qonuni hosil boMgan zarralarning
to ‘la im pulsi noldan farq qilishini talab qiladi. Bu hoi uchib keluvchi
zarra energiyasining ham m asi «massaga aylanmaydi», uning bir qismi
kinetik energiya ko'rinishida qolishini bildiradi. Boshqacha aytganda,
Ta kinetik energiya faqatgina yangi massani yuzaga keltiribgina qolmay,
balki uni tarqatib ham yuborishi kerak. Bundan ostona energiyasi hech
qachon yutiluvchi energiya |Q| dan kichik boMmaydi:
T0 >|Q |.
Bu kattaliklar faqat zarralar sistemasining to ‘la impulsi nolga teng
hollarda, y a ’ni masala inersiya markazi sistemasida k o ‘rilayotganda yoki
reaksiya to ‘qnashuvi dastalarda amalga oshirilganda m os keladi.
(7 .3 .1 ) reaksiyaning oston asini hisoblaylik. B o shlang ‘ich a va b
zarralarni yagona sistem a deb, bitta zarradek olaylik. U lar m assalarining
kvadrati:
м
2
= Е
2
- Р
2
=
(Еа
+ Eh )2 - (Ра + Ph У =
Do'stlaringiz bilan baham: |