Atom yadrosi ya zarralar fizikasi

Sj
O h
- i ! 
i
- i
- n f
Л
“ -0*
Spin 1 = 0
-
k
4 ..........I-
."it
7ТЩ
0i
Щ
0!
ST*
-1 
-
i
l
l
!
 
0  !
: 
i 
: 
: 
: 
.........д.........]........▲...... j  
\......
! 
П  i 
i 
'  ! 
o:
... i..... к -t......... | ... к - t .......
: 
i 
: 
i 
i 
! 
: 
! 
i 
i
l
l
1 - 1  
J o 
1
h* 
; 
>-H
 
. 
J
s 
i 
i 
! 
[......
-'/2 
0 
'/2 
I T ,  
-1
-Vz 
0 
'/2 
1  Tz
a)  Barion oktet
b) Mezon oktet
Spin  /=3/2
s 
0
-1
- 2
- 3
...A-< ►
....—
:
---
-f
-
--
>
............
t.............
......................
......
Л.
+...........
..............
>—... - д +< 
к___
►
.......\
\:
::
:
T
: 
0:
^   <
A 
J 
Л
z l
........
Z" 
j
Л
i 
s 
:
| 
^ 
i
!  n "\ 
1
.... —j
- 3 /2   -1   -'Л  
0 
'/2 
1 
3/2  T
г
d) Rezonanslar
7.2-rasm.

---

B itta  superm ultipletga  kiruvchi  zarralar,  ularning  massalari  farqlarini 
hisobga olmaganda, kuchli o ‘zaro ta’sirga ko‘ra, bir xil zarralar hisoblanadi. 
M asalan: 7.2-a-rasmdagi barion aktetga kiruvchi n va p o ‘ta superm ultiplet 
zarralari  ichida asosiy holatda joylashgan zarralar deb qaralsa (g‘alatiligi
S  =  0),  g‘alatiligi  Z   =  -1   bo ‘lgan  X   +,  S  
I   0  va  A °  giperonlar 
birin ch i  uyg‘ongan  holati,  g ‘alatiligi  Z   =  - 2   boMgan  ЕГ   va  s 0 
giperonlar esa ikkinchi  o ‘y g ‘ongan  holat deb qarash  mumkin.
Unitar  simmetriya  sxemasi  turli  massa,  izospin  va  giperzaryadga  ega 
boMgan zarralar orasida chuqur bogManish borligini  ko‘rsatdi.
M .Gell-M ann  7.2d-rasm da  keltirilgan  dekuplet  sxemasi  asosida  Q  
zarraning kvant xususiyatlarini oldindan aytib berdi va keyinchaliktopilgan 
bu zarraning xususiyatlari  toMa tasdiqlandi.
7.7-§.  K v a r k la r
Adronlarni  sistemaga  solish,  y a’ni  sinflarga  birlashtirishdan  tashqari, 
ularning har birini kichik miqdordagi fundam ental zarralardan tuzilganini 
aniqlashga urinishlar ko ‘p boMdi.
1964-yiId a  M .G ell-M ann  va  J.S v e y g la r  b ir-b irla rid a n   m u sta sn o  
giperzaryadi kasrli boMgan adronlaming unitar triplet oilasi mavjud boMishi 
kerakligini  aytdilar.  Bu  triplet a ’zolarini  Sveyg  «tuzlar»  deb  atadi,  G ell- 
M ann esa ularga «kvarklar» nomini berdi. K eyinchalik kvark term ini keng 
ishlatila boshlandi.
Dastlabki  vaqtda uchta kvark  va uning antikvarklari  bor deb qaraldi.
7.2-jadval
Kvarklarning kvant sonlari
K vark
I
P
В
T
T z
Y
S
q
с
b
t
U >yuqori
1/2
+  1
1/3
1/2
+1/2
+ 1 /3
0
+ 2 /3
d -p astk i
1 
/1
+  1
1Л
1 
f l
-1 /2
+ 1 /3
0
- « /*
S -g ‘alati
1/2
+1
1Л
0
0
- 2 / 3
- 1
- « /*
S -m aftu n k o r
1 /2
+1
1/3
0
0
+ 4 /3
0
2/S
+1
b -g o 'z a l
1/2
+1
0
0
- 2 /3
0
- 1 /»
0
+1
(t)-haq Iqiy
1/2
0
+ 2 /3
0
0
1

---

Antikvarklar kvant sonlarining (spin /  va izotopik spin  T dan tashqari) 
ishorasi bilan o ‘z kvarklaridan  farqlanadi.
Kvark  modeliga  ko ‘ra,  mezonlar,  kvark  va  antikvark  q,  q  juftiikdan 
tashkil  topgan.  M asalan,  ; r 4-mezon,  U-kvark  va  c/-antikvarkdan  tashkil 
topgan  boMishi  kerak.  ; r +-zaryadi  uni  tashkil  etgan  kvark-antikvark
2 
1
zaryadining  yigMndisiga  teng,  + _  + _  = j ,   uning  barion  zaryadi  esa
3 
3
— - — = 0  va  h.k.  K vark  m odeliga  k o ‘ra,  bario nlar  uchta  kvarkdan 
3 
3
2 
2
 
1
tuziladi.  Masalan:  proton p(uud),  elektr zaryadi  H----- 1--------- =  1, barion
3 
3 
3
1 
1 
1 
,
zaryadi  ~  + ~  +  ~   — 1, g ‘alatiligi S  =  0 va h.k. Xuddi shuningdek, n(udd),