Atom yadrosi ya zarralar fizikasi

6.4-§. Gainma-nurlarning  m oddalar bilan  o‘zaro ta’sirlashuvlari
G am m a-nurlar en ergiyalari bir n e c h a o ‘n keV  dan yuqori boMgan qisqa 
elektrom agnit toMqinidir.
H ozirgi zamon tezlatgichlari yo rd am id a gam m a-kvan tlar energiyalarini 
b irn e c h a G e V  g a yetkazish m um kin. G am m a-kvantlar toMqin uzunliklari 
en erg iyalari  ortishi  bilan  kam ayib  boradi:
2жИс
A  =  -------------. 
(6 .4 .1 )
E
G am m a-n u rlar  toMqin  u z u n lik la ri  10~"  sm  dan  o sh m a yd i,  bu  esa 
atom lararo m asofa  10“8  sm  dan  m in g m arotabalar kichikdir.
M uhit bilan ta ’sirlashuvni gam m a-kvantlar elektrom agnit ta ’sirlashuviga 
ko‘ ra, a m a lg a oshiradi. Ta’sirlash uv ja ra y o n id a  gam m a kvant y o ‘n alishini 
o‘z g artirish i  -   so ch ilish i,  y u tilis h i,  z a rra-an tiz arra ju ftin i  hosil  q ilish i 
m um kin.
G am m a-kv an tlar  z a ry a d siz   boM gani  uchun  uzoq  m aso fadan   t a ’sir 
etuvchi  kulon kuchi ta ’sirig a b erilm ayd i,  m assaga eg a boMmagani  uchun 
doim o  yorugM ik  te z lig i  bilan  h a ra k a tla n a d i,  se k in la sh m a y d i,  toMqin 
uzunliklari atom lararo masofadan  10  3 m arotabalar k ich ik  boMgani sababli 
ju d a kam  to‘ qnashadi.
Z a ry a d li  z a rra la rd a n   farq li  oM aroq  g am m a  k v a n tla r   m u h itd a  o ‘ z 
en erg iyalarin i  kam aytirsa  ham te z lig in i  o‘ zg artirm ayd i,  gam m a kvantlar 
uchun  m u h itd a  yu g u rish   m aso fasi  tu sh u n c h asin i  ish la tib   boM m aydi, 
gam m a kvantlar oqim i in ten sivligi m uhit atom elektron v a y a d ro la ri bilan 
ta ’sirlash u v id a kam ayib  boradi.
M onoxrom atik gam m a kvantlar o q im in in g  1  sekundda  1  sm 2 yuzadan 
o 'tayo tgan   in ten sivligi  I,  dx  q alin lik d an   o ‘tgan d a  k am ayish i  dl  boMsin. 
0 ‘z n avb atid a dl  kam ayishi oqim   v a qatlam  q a lin lig ig a  bogMiq: