Atom yadrosi ya zarralar fizikasi

6.1.1. Zarraning muhitda bosib o‘tgan yo‘Ii
Z arraning m uhitdagi yoMi uzunligi zarra en erg iyasig a bogMiq. B erilgan 
zarra  va  m uhit  uchun  solishtirm a  ionizatsion  y o ‘qotish  faqat  zarraning 
kin etik en erg iyasig a  bogMiq:
dE
(6 .1 .2 3 )
dx
= 

(6 .1.23) ifodani energiyaning 0 dan E0 gacha boMgan qiym atlari bo‘yich a 
in tegrallab , zarraning toMa bosib o‘tgan yoMini topish mumkin:
E„
dE
x —  I------- .
0 


Z arra en erg iyasi  relyativ istik  boMmagan holatda
(6 .1 .2 4 )

---

Ikkinchi  tomondan:
dx
(6.1.27)
Shunday qilib, bir m uhitda bir x il tezlik  bilan ikki zarraning bosib o‘ tgan 
yoMIari  m assasining zaryadi  kvad ratlarin in g n isb atlari  kabi  boMar ekan.
Z a r y a d li  z a r r a la r   m u h itd a n   o ‘ t g a n d a   e n e r g iy a la r in i  m u h itn i 
io n iz a ts iy a la s h d a n   ta sh q ari  ra d ia tsio n   n u r la s h g a   ham   s a r fla y d i.
Z a ry a d li z a rra la r m uhit o rq a li o ‘ tg a n d a  atom  y a d ro s i  va e le k tro n la r 
m a y d o n id a   to rm o z lan ish   n a t ija s id a   r a d ia ts io n   y o k i  to r m o z la n ish  
n u rla n is h  deb a ta lu v c h i  n u rla n ish  h o sil q ila d i v a  o ‘ z e n e rg iy a s in i  shu 
n u r la n is h g a   y o 'q o ta   b o rad i.
R a d ia ts io n   n u r la n is h   a s o s a n   y e n g il  z a r r a la r d a   k u c h li  boM adi. 
C h u n k i  z a r r a   q a n c h a   y e n g il  b o M sa,  s h u n c h a   te z   to r m o z la n a d i. 
H a q iq a ta n ,  rad iatsio n   n u rla n is h d a   z a rr a n in g   y o ‘ q o tg an   e n e r g iy a s i, 
e le k t r o d in a m ik a   q o n u n ig a   a s o s a n ,  to r m o z la n a y o t g a n   z a r r a n in g  
to rm o z lan ish d a o lgan  te z la n is h ig a  bogM iq. E le k tro d in am ik a q o n u n ig a 
k o ‘ ra,  m u h itd a  a   te z la n ish   b ila n   to rm o z la n g a n   z a rr a n in g   dt  v aq t 
ic h id a   rad ia tsio n   n u rlash   in te n s iv lig i
m
\ 
m 2