Atom yadrosi ya zarralar fizikasi

m Tl 
radioaktiv  izotopdan chiqadigan E  =  2,62 MeV energiyali  gamma-nurlar 
bilan deytronni bombardimon qilishda kuzatilgan.
Y + ] H   —>• П +  p
yadrolarda  fotoyadroviy  reaksiyani  hosil  qilish  uchun  gamma-kvant 
energiyasi nuklonning yadrodagi bogManish energiyasidan katta boMishi kerak.

---

Gamma-kvantlar  radioaktiv  yemirilishlardan  keyin,  ayniqsa,  yuqori 
energiyali gamma-kvantlar esa tezlatkichlar (betatron, sinxrotron) yordamida 
hosil qilinadi.
Fotoyadroviy  reaksiyalarda  asosan  (g,  n),  (g,  p)  reaksiyalar 
kuzatiladi.  Ularning kesimi yadroning tartib nomeriga qarab chiziqli 
ortadi.  A  >  100  boMgan  og‘ ir  yadrolardan  chiquvchi  neytronlar  va 
kichik energiyali  protonlarning burchaklar bo‘yicha taqsimoti izotrop, 
tez  protonlar  esa  gamma-kvant  yo‘nalishiga  tik  ravishda  ko‘proq 
uchib  chiqadi.  (g,  p)  reaksiya  chiqishi  (g,  n)  reaksiya  chiqishidan 
taxminan  100  marta  ko‘p  boMadi.  Bu  natijalarni  Borning  yadroviy 
reaksiya  mexanizmi  asosida tushuntirish  mumkin  emas.
Haqiqatan ham, agar (g, n) va (g, p) reaksiya vaqtida oraliq yadro hosil 
boMsa,  ikkilamchi  neytron  va  protonlar  Maksvell  taqsimotiga  o‘xshash 
energiya taqsimotiga  ega boMishi  kerak  edi.  (g,  p)  reaksiyaning chiqishi 
(g, n) reaksiya chiqishidan  103— 104 marta kam boMishi kerak edi, chunki 
kulon  potensial  to‘sigM  kompaund  yadrodan  protonlarning  chiqishini 
qiyinlashtiradi.  Tajribalar  esa  (g,  p)  reaksiya  chiqishining  ancha  katta 
boMishini  ko'rsatadi.  Bu  holni  to‘g‘ri  tushuntirish  uchun  fotoyadroviy 
reaksiyalar bevosita  ta’sir  mexanizmi  bilan  boradi  deb  faraz  qilindi.  Bu 
yadro mexanizmida gamma-kvant yadro sirtiga yaqin joylashgan  proton 
tomonidan  yutiladi  va  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  yadrodan  urib  chiqariladi. 
Fotoprotonning  maksimal  kinetik  energiyasi  (T  )maks  =  Eg-  ep,  bu yerda 
Eg -  gamma-kvant energiyasi,  ep -  protonning bogManish energiyasi.
Fotoprotonning bunday to‘g‘ridan-to‘g‘ ri  urib chiqarilishi asosida 
(g,  p)  reaksiya  chiqishining  katta  boMishi  va  fotoprotonlarning 
anizotrop  burchak  taqsimotini  to‘g‘ri  tushuntirish  mumkin,  chunki 
bu  yadrolardan  protonlarning  chiqishi  Bor  mexanizmiga  asosan 
qiyinlashadi.
Tezlatkichlar yordamida hosil qilingan tormozlanish gamma-nurlar 
yordamida kuzatilgan fotoyadroviy reaksiyalarda kesimning gamma- 
kvant  energiyasiga  bogMiq  ravishda  o‘zgarishi,  ularning  uyg‘onish 
funksiyasi  rezonans  xarakterga  ega  ekanligini  ko‘rsatdi.  ( y ,  p)  va 
( y ,  n)  reaksiyalarning  kesimi  energiya  ortishi  bilan  ortib  Ey  =  10 
MeV  da  1  mbarn  ga tenglashadi,  so‘ng Ey  =  15-^25  MeV  da o‘ziga 
xos  rezonans  ortish  kuzatiladi  (5.9-rasm).

---

с