Atom yadrosi ya zarralar fizikasi

UK= 
—
, 
(3.3.9)
r
bu yerda 
r
 —  yadro  bilan  a-zarra  orasidagi  masofa. 
r
  = 
R
  da  kuchli 
o‘zaro ta’sir ortib ketib, potensial egri chiziq keskin  kamayadi.
3.4-rasm.
Potensial  to‘ siqning  balandligi  yadro  zaryadi  va  rad iu siga  bogMiq. 
Masalan, 
^ U - ^ ^ T h  + a
  yem irilishda kulon to‘sigM
, r 
2 - 9 0 - e -  
2 • 90 • 25 • 1 (Г20
L  = ----------- = ----------- -------------- = 30 Л/el  ;
R 
0 , 9 - 1 0  
-1, 6- 10“
R = R0 
A ' 3  = 1 , 5 - 1 0 ' |3- 23 8 ' /3  = 0, 9 - 1  O'12 j/?;. 
Alfa-yemirilishda hosil  boMuvchi alfa-zarralam ing kinetik energiyasi

---

4 
- 9  MeV
 oraliqda  boMgani  uchun  klassik  fizika  nuktayi  nazaridan  alfa- 
zarra  potensial  to‘siqni  yengib,  yadrodan  tashqariga  chiqa  olmaydi.  Alfa 
nurlanishni  toMqin  mexanikasi  nuktai  nazaridan  turib  sharhlash  mumkin. 
Mazkur mexanikaga ko‘ ra, nurlanish ko‘pincha modda tarzida, modda esa 
nurlanish  tarzida  namoyon  boMadi.  Bu  nazariyaga  muvofiq,  alfa-zarralar 
harakati  toMqin  harakat  sifatida,  potensial  to‘siq  doirasidagi  bo‘shliq  esa 
toMqin  kirib  boradigan  noshaffof muhit  tarzida  ta ’ riflanishi  mumkin. 
ToMqinning  kirib  borish  ehtim olligi  juda  kam,  birok  u  mavjud.  Ushbu 
ehtimollik «o ‘tish» uchun zarur boMgan energiya va zarraning nisbiy kinetik 
energiyasi  orasidagi  farqning  kamayishi  bilan  nihoyat  tez,  eksponensial 
ravishda  ortib  boradi.  Energiyasi  potensial  to‘ siqdan  o‘tishi  uchun  zarur 
boMgan energiyadan kam boMgan zarra, garchi to‘ siqda hech qanday teshik 
yoki  tunnel  boMmasa ham, go‘yo tunneldan o‘tayotgandek boMadi.
Haqiqatda esa zarra  qalin  to‘siq  orqali  o‘tadi.  Bu  effekt  tunnel  effekti 
deb ataladi, bu effekt mikrodunyo hodisalariga xosdir.
OgMr yadrolarning alfa-zarralaming nurlanishi ham xuddi shu usuldaro‘y 
beradi.
Masalani soddalashtirish uchun 3.4-rasmdagi potensial to‘ siqning kengligi