Atom yadrosi ya zarralar fizikasi


-rasm.  Solishtirma  bogManish



Download 6,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/314
Sana31.12.2021
Hajmi6,32 Mb.
#264351
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   314
Bog'liq
муминов-atom yadrosi va zarralar fizikasi

1.4-rasm.  Solishtirma  bogManish 
energiyasining massa  soni  orasidagi  bogMiqligi.
Haqiqatan, har xil element izotoplarining barqarorligi Z \ a N  lam ing ju ft 
yoki toqligiga bogMiq.  Masalan, turg‘un  izotoplam ing ko‘pchiligida A ju ft 
boMadi. Juft-toq vatoq-juft yadrolarning turg‘unligi ju ft-juft yadrolam ikiga 
nisbatan kamroq. Toq-toq yadrolarning ko‘pchiligi beqarordir. Tabiatda faqat
4  ta   tu rg ‘un  toq-toq  yad ro lar  u ch ray d i  \H ,* L i,™ B ,l* N .  P ro to n   va
neytronlar soni “sehrli” (magik) sonlar deb nom olgan 2, 8 ,2 0 , 50, 8 2 ,1 2 6  
sonlarga  teng  boMganda  yadrolar,  ayniqsa,  katta  turg‘unlikka  ega  boMib, 
tabiatda  keng  tarqalgan.  Protonlar  va  neytronlar  soni  “ sehrli”  songa teng 
boMsa, yadrolar, ayniqsa, ju da katta turg‘unlikka ega boMib, ular ikki karra 
“seh rli”  yadrolar  deb  ataladi.  T ajribada  aniqlangan  y adro  bogM anish 
energiyasini tahlil qilishlik ko‘pgina yadro xususiyatlari to ‘g ‘risidaxulosalar 
chiqarish  imkoniyatini  beradi.
1. 0 ‘rtacha solishtirma bogManish energiyasi ko ‘pgina yadrolar uchun 8


Me F/nuklonga teng. Bu elektronning atomda bogManish energiyasidan juda 
katta.  Masalan, vodorod atomida elektronning bogManish energiyasi (ioni­
zatsiya potensiali)  13,6 eV. Eng ogMr element atomlarida ham /^-elektronning 
bogManish energiyasi 0,1  M eV dan oshmaydi. Demak, yadro kuchlar ta’siri 
tufayli  nuklonlar  yadroda  bir-biri  bilan juda  qattiq  bogMangan.  Shuning 
uchun  ham  tabiatda  uchraydigan  gravitatsiya,  elektromagnit  va  kuchsiz 
o ‘zaro ta ’sirlardan farqli ravishda yadroviy kuch kuchli o‘zaro  t a ’s ir etuv- 
chi kuch  deb ataladi.
2. Solishtirma bogManish energiyasining o ‘rtacha qiymati (8 Me F/nuklon) 
o ‘zgarmas boMishligi yadro kuchlar qisqa masofada ta’sirlashuv xarakteriga 
ega  deyishlikka  asos  boMadi.  Ta’sir  sferasi  nuklonlar  oMchamidan,  hatto, 
undan  ham  kichik,  yadroda  har bir  nuklon  o ‘ziga yaqin  turgan  nuklonlar 
bilangina ta’sirlasha oladi deb qaraladi. Haqiqatan ham, yadrodagi A nuklon 
qolgan (Л- l )  nuklonlar bilan ta’sirlashganda bogManish energiyasi E~A (A -
1)  massa soni A2ga bogMiq boMgan boMar edi. Aslida bogManish energiyasi 
E =   s  A massa sonining A 1  birinchi darajasiga bogMiq, demak, yadro kuchlar 
to ‘yinish xarakteriga ham ega ekan.
3.  Yadro  energiyasi  qaysi jarayonlarda  vujudga  kelishligi  qancha ener­
giya ajratishligini bilish mumkin. Yengil yadrolar qo‘shilib (sintez) ogMrroq 
yadrolar  hosil  qilishsa,  solishtirma  bogManish  energiyalari  farqiga  to‘g‘ri 
keluvchi  energiya ajraladi  (termoyadro reaksiyasi):
Masalan:
\ H  +  \ H  - >   *He + n + 1 7,59 M e V
I  H e  +  ] H  - >   *He + p  + 1 8 ,3  M e V
Bundan tashqari, ogMr yadrolar boMinishidan o ‘rta yadrolar hosil boMsa 
ham yadro energiyalari  ajralishi  mumkin ekanligi aniqlandi.
1.5-§. Y adro bogManish energiyasi uchun 
V eyszekkerning y a rim em p irik  form ulasi
1935-yilda K.Veyszekker tajriba natijalariga asosan yadroni suyuq tomchi 
deb  qarab,  yadro  bogManish  energiyasi  uchun  yarimempirik  formulasini 
yaratdi.  Y adroning  siqilm asligi,  nuklonlar  orasidagi  ta ’sirlashuv  qisqa


m aso fa d a   k atta  p aram etr  bilan   boM ishligi,  s o lish tirm a   bogM anish 
energiyasining  doimiyligi  yadro  moddasining  suyuq  tomchiga  o ‘xshaydi 
deyishlikka  asos  boMadi.  Yadro  bogManish  energiyasi  massa  soni  bilan 
chiziqli  bogMangan:

Download 6,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   314




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish