Atom yadrosi ya zarralar fizikasi

energiya 
Ekr, MeV
Muhit
Radiatsion 
uzunlik Ip, 
?
gAm
Kritik 
energiya 
Ekr,  MeV
H
63,1
340
Al
24,0
47
He
94,3
220
Fc
13,8
24
С
42,7
103
Cu
12,9
2 1,5
Havo
36,2
83
Pb
6,4
6,9
E n erg iyasi  T e >  Ekr  boMgan  elektron  bir  radiatsion  u z u n lik k a  teng 
m asofada  o‘ rta  hisobda energiyasi  Te  g a yaqin   boMgan  bitta  kvant  hosil
q ilish i  m um kin.  Radiatsion  nurlanish  energiyasi 
E  >  2m L
,c 2  boMsa,  u
elektron-pozitron ju ftin i  hosil qilish i  m umkin.  Bu jarayo n  kosm ik nurlar 
tarkibida elektron-foton y o g ‘dusining hosil  boMishiga sabab boMadi.
6.3-§. Vavilov-Cherenkov nurlanishi
1934-yilda akadem ik S.I.Vavilovning shogirdi RA.Cherenkov uran tuzlari 
eritm alarining gam m a nurlar ta’sirida lyuminestsensiyasini o‘rganishda yangi 
bir nurlanishni k ash f etdi.  Odatda nurlanish atom  va m olekulalarda qobiq 
elektronlarning bir energetik holatidan  ikkinchisiga o‘tishi n atijasid a hosil 
boMadi va ularning nurlanishi 
t  =  10  10 s davom etadi. Nurlanish intensivligi 
tashqi param etrlarga— muhit tozaligiga, temperature o‘zgarishlariga bogMiq 
boMadi. Lekin bu yan gi Vavilov-Cherenkov nurlanishi tashqi param etrlarga 
bogMiq  em as,  bu  nurlanishlam ing  quyidagicha  o‘ziga  xos  xususiyatlarga 
eg a ekan ligi aniqlandi:
1) 
N urlanish m agnit m aydonida kuchli qutblanadi, dem ak nurlanishni 
gam m a kvan tlar em as, balki za ryad li zarralar vujudga keltiradi;
2 ) 
N urlanish  inten sivligi  m uhit  zaryadi  Z  ga  bogMiq  em as,  dem ak 
bu radiatsion  nurlanish em as;
3) 
N u rlan ish   uni  h o sil  q ila y o tg a n   b irlam ch i  zarra  y o ‘ n a la s h ig a

---

nisbatan m a’ lum  burchak ostida hosil  boMadi.
V avilov-Cherenkov nurlanishini  19 3 7 -y ild a  I.E.Tamm va l.M .F ran klar 
k lassik  elektrodinam ika nazariyasi  aso sid a tushuntirib  berdilar.
K lassik  elektrodinam ika  qonunlariga  k o ‘ ra,  vakuum da  to‘ g ‘ ri  chiziq 
bo‘yla b  tekis harakat qilayotgan za ry ad li zarra nurlanish hosil  q ilm aslig i 
kerak. A ks holda en e rg iya v a im pulsning q u yid ag i sharti bajarilish i lozim :
dE_
\ 
) :„rnl
dE_
dP.
(6 .3 .1 )
(6 .3 .1 ) 
sharti  v aku u m   uchun  b a ja r ilm a y d i,  lek in   m u xit  s in d irish  
ko‘ rsatkichi n >  1  boMsa b ajarilad i. H aqiqatan, m assasi m 
ф 0 boMmagan 
vakuum da erkin  harakatlanayotgan zarran in g  toMa energiyasi: