Atom murakkab sistema

3.2. Atom tuzilishining yadro nazariyasi

Elektronlar turli xil moddalardan ajralib chiqadi, elektronlar hamma element atomlarinig tarkibiy qismidir degan xulosa kelib chiqadi. Ammo elektron zaryadli bo‘lib, yadro + zaryadli bo‘lgani uchun, umuman atom elektroneytraldir.

Atom tarkibining + zaryadli qismini Ingliz olimi E.Rezerford α,-zarrachalarning tarqalishini o‘rganish natijasida kashf etdi.
Rezerford 1911 yilda atom tuzilishining yadro nazariyasini taklif qildi.
Yadroning ulchami atom o‘lchamiga nisbatan nixoyatda kichik. Atom yadrosi ishg‘ol qilgan hajmi atom hajmining faqat 10^-13 qisminigina egallaydi.
Atom yadrosining zichligi juda katta bo‘lib,1 sm³ atom yadrolarini to‘plaganimizda edi, uning massasi 116 mln. t. chamasida bo‘lgan bo‘lar edi.
Atom yadrosini zaryadi:
1 α-zarrachalar yupqa metall plastinkadan o‘tganda u/ch tarqalish hodisasini o‘rganish atom yadrosi + zaryadning kattaligi haqida tasavvur qilishga imkon berdi.
Atom yadrosining zaryadini kimyoviy elementning davriy sistemasidagi tartib nomeriga yaqin (teng) son ekanligini ingliz olimlari - G. Mozli (1912) va J. Chedvik (1920) tajribada isbotlab berdilar.
Mendeleyev davriy qonuni hozirgi davrda quyidagicha ta’riflanadi:
Elementlarning xossalari ularning atom yadrosi zaryadining kattaligiga davriy ravishda bog‘liqdir.
Bir elementning bir-biridan massasi jihatidan farq qiladigan atomlari izotoplar deb ataladi.
Izotop yadrosining massasi S birligida ifodalangan butun son massa soni deyiladi.
M: ₃Li⁷, ₆C¹², ₈O¹⁶, ₁₁Na ²³, ₁₃Al²⁷

Yadro zaryadi bilan farq kilinadigan, ammo massasi bir xil bo‘ladigan atomlar ham bor.

M: ₁₈Al⁴⁰, ₁₉K⁴⁰ va ₂₀Ca⁴⁰; ₂₄Cr⁵⁶ va ₂₆Fe⁵⁶; ₃₀ Zn⁷⁰ va ₃₂Te⁷⁰


Massalar soni bir-biriga teng bo‘lgan turli elementlar atomlari izobaralar deyiladi.
Izotonlar - neytronlar, protonlar va atom massasi o‘zgaruchchan bo‘lgan yadrolar. Izotopiya hodisasi deyarli hamma elementlarda uchraydi.
Yadro zaryadlari bir xil bo‘lgan atomlar turi kimyoviy element deyiladi.