Atom-emission va atom-absorbsion spektrometriya Atom spektroskopik analiz usullari

Atom – absorbsion spektrometr

Atom-absorbsion spektrometr yutiladigan nurlanishni chiqaruvchi yorug’lik manbai, erkin atomlar manbai (namunani atomlashtirgichga kiritish sistemasi bilan birga), dispersiyalovchi optik sistema, detektor va ma’lumotlarni to’plash, ishlab chiqish va tuzatish uchun xizmat qiluvchi elektron qismlardan iborat (3.4-rasm). Erkin atomlar yorug’lik manbai va detektorning orasida (yo’lida) hosil qilinishi kerak.

Atom-absorbsion spektroskopiyada ishlatiladigan nurlanishlar, odatda valent (optik) elektronning birinchi qo’zg’algan holatdan asosiy holatga o’tishi natijasida hosil bo’ladi. Bunday o’tishlar natijasida rezonans chiziqlar deb ataluvchi intensiv nurlanish hosil bo’ladi.

Masalan, alyuminiy bilan bo’lgan holda, ko’pincha erkin atomning 3p va 3d sathlari orasidagi o’tishlar natijasida chiqadigan to’lqin uzunliklari 309,28 va 308,22 nm bo’lgan nurlar chiqadi.

32.4-rasm. Atom-absorbsion spektrometrning prinsipial sxemasi. 1–nurlanish (yorug’lik) manbai; 2–atomlashtirgich; 3–namuna; 4–yonuvchi gaz va oksidlovi; 5–monoxromatlovchi sistema; 6–detektor; 7–ma’lumotlarni to’plash va qayta ishlash; 8–ma’lumotlarni bosib chiqarish.

32.5-§. Optik (spektral) xalaqitlar

AYuS da ham xuddi AES dagiday analiz natijalarini buzilishiga sabab bo’luvchi turli hodisalar (effektlar) kuzatiladi. AYuS da fon hosil qiluvchi yorug’likning nurlanishi va yutilishi asosiy optik (spektral) xalaqitlar hisoblanadi.

Fonning nurlanishi. AYuS da atomizator foni nurlanishini, manbadan kelayotgan yorug’lik oqimini modulyasiyalash (intensivlikni davriy o’zgartirish) orqali bartaraf qilish (kompensasiyalash) mumkin.

32.5-rasm. Atom yutilish spektroskopiyasida yorug’lik oqimini modulyasiyalash chizmasi

Modulyator deb ataluvchi maxsus mexanik yoki elektr qurilma yordamida nurlanish (yorug’lik) oqimi namunaga davriy impulslar ko’rinishida yo’naltiriladi. Atomizatordan chiqayotgan yorug’lik

oqimining vaqtga bog’liqlik diagrammasi 3.5-rasmda ko’rsatilgan. Manba namunani yoritgan vaqtda ya’ni, vaqtning t₁ lahzasida I va I₀ intensivliklarning yig’indisi ( I  I₀ ) qayd qilinadi. Vaqtning t₂ lahzasida esa faqat fonning nurlanishi I₀ qayd qilinadi. I ning tuzatilgan (to’g’rilangan) qiymati esa bularning farqi ko’rinishida topiladi.