Atmosfera havosi ifloslanishining ekologik oqibatlari

Yer atmosferasiga barcha texnogen manbalardan chiqariladigan zararli 
birikmalar (XX asrning 90-yillari) 
Birikmalar 
Mln.tG’yil Qattiq zarrachalar va sanoat changi Atmosferaga yil davomida chiqariluvchi birikmalar.  Birikmalar IQLIM O’ZGARISHINING TABIIY VA ANTROPOGEN SABABLARI. 
Sayyoramiz iqlimi doimiy ravishda o’zgarib bormoqda. Geologik 
ma’lumotlarga yondashgan holda turli geologik davrlarda dunyo miqyosidagi 
o’rtacha harorat Q7°S dan Q27°S gacha tebranib turgan. Hozir yerning o’rtacha harorati taxminan Q14°S ni tashkil etadi va maksimumdan ancha uzoq. Biroq, olimlar, davlat rahbarlari va jamoatchilik xavotirda, nega? Chunki, iqlimning 
tabiiy o’zgarishiga yana bir muhim omil - antropogen (inson faoliyati) ta’siri iqlim 
o’zgarishiga yildan-yilga ko’proq tahdid solayotgani qayd etilmoqda. 
Iqlim o’zgarishining tabiiy omillariga erning o’z orbitasi bo’ylab harakati va 
qiyaligi, quyosh faolligining o’zgarishi, vulqonlarning otilishi va tabiiy ravishda atmosfera aerozollari sonini o’zgarishlarini o’z ichiga oladi. Vulqonlarning otilishi natijasida atmosferaga sezilarli hajmda muallaq 
zarrachalar aerozollar chiqadi. Ular troposfera va stratosfera shamollari orqali atrofga yoyiladi va quyosh radiatsiyasining bir qismini to’sib qo’yadi. Bu holat uzoqqa cho’zilmaydi, chunki zarrachalar tezda cho’kadi. Daraxtlarning yillik o’sishiga qaraganda eramizdan avvalgi 1600 yilda O’rta yer dengizidagi yirik vulqonning otilishi Minoy imperiyasi qulashiga va atmosferani sezilarli darajada sovushiga olib keldi. 1815 yilda Indoneziyadagi Tambor vulqonining otilishi global haroratning o’rtacha 3°S darajaga pasayishiga olib kelgan. Keyingi yillarda Yevropa va Shimoliy Amerikada yoz deyarli bo’lmagan, keyinchalik bu hol o’z iziga tushib ketdi. 1991 yilda Filippinda 35 km balandlikkacha o’zidan ko’p kul qoldirgan Penatubo vulqoni otilishi natijasida quyosh radiatsiyasining o’rtacha darajasi 2,5 VtG’m kamaydi. Bu esa global sovushni 0,5 S darajaga pasayishiga olib keldi. Lekin shunga qaramasdan XX asrning oxirgi o’n yilligida eng iliq havo kuzatildi. Aytish mumkinki, vulqonlar kuchi uning atrofga qancha kul sochishi bilan emas, balki bu otilishning necha km balandlikka otilishi bilan bog’liq, zero u aynan vulqon otilishining samarasini belgilaydi. Quyosh radiatsiyasi intensivligi sezilarsiz darajada bo’lsa ham o’zgarmoqda.