Assimilatsiya- bir XIL kategoriyadagi tovushlarning so’z tarkibida o’zaro moslashuvi. Akkomodatsiya

• Fonetik hodisalar haqida ma’lumot.
• Kombinator omillar ta’sirida sodir o’ladigan hodisalar.
• Pozitsion omillar ta’sirida sodir bo’ladigan hodisalar.
• Fonetik hodisalarning boshqa turlari.

• REJA:

• Assimilatsiya- bir xil kategoriyadagi tovushlarning so’z tarkibida o’zaro moslashuvi.
• Akkomodatsiya- turli kategoriyadagi tovushlarning so’z tarkibida o’zaro moslashuvi.
• Nazalizatsiya- unli tovushlarning so’z tarkibidagi burun sonantlari ta’sirida esonator ton bilan aytilishi.
• Reduksiya- urg’usiz bo’g’indagi unlining kuchsizlanishi.
• Spirantizatsiya- portlovchi undoshning intervokal holatda sirg’aluvchi undoshga o’tishi.
• Proteza- so’z boshida tovush orttirilishi.
• Epenteza- so’z o’rtasida tovush orttirilishi.
• Epiteza- so’z oxirida tovush orttirilishi.
• Prokopa – so’z boshidagi tovushning tushib qolishi.

• Tayanch tushunchalar:

Sinkopa- so’z o’rtasidagi tovushlardan birining tushib qolishi.

• Sinkopa- so’z o’rtasidagi tovushlardan birining tushib qolishi.
• Apokopa- so’z oxirida tovush tushish hodisa.
• Sandxi- so’zning analitik shakllarida birinchi so’z oxiridagi tovush bilan ikkinchi so’z boshidagi tovush o’rtasidagi singishuv natijasida sodir bo’ladigan o’zgarishlar.
• Aferezis- sandxining bir ko’rinishi.
• Metateza- so’z tarkibidagi ayrim tovushlarning o’rin almashinuvi.
• Dissimilatsiya- so’z tarkibidagi ikkita bir xil (yoki o’xshash) tovushlardan birining noo’xshash tovushga ko’chishi.
• Geminatsiya- so’z tarkibida bir xil undoshlarning qavatlanishi.
• Degeminatsiya- so’z tarkibidagi geminatsiyaning yo’qolishi.
• Sinerezis- so’z tarkibidagi ikki unlining diftonglash

А D А B I YO T L А R

• Shеrаliyеv E. Меtаtеzаgа оid yangi ма’luмоtlаr. O’zbеk tili vа аdаbiyoti, 1972, 3-sоn.
• Nе’маtоv H. O’zbеk tili tаriхiy fоnеtikаsi. Tоshkеnt, 1992.
• To’ychibоyеv B. O’zbеk tili tаriхiy fоnеtikаsi. Tоshkеnt, 1990.
•  

• Kombinator omil

• Assimilatsiya

• Dissimilatsiya

• Nazalizatsiya

• Akkomodatsiya

• regressiv assimilatsiya: tuzsiz>tussiz (zs>ss), birta>bitta (rt>tt) kabi

• progressiv assimilatsiya: ketdi>ketti (td>tt), ekgan>ekkan (kg>kk), qishloqga>qishloqqa (qg>qq)

• to’liq assimilatsiya: nonvoy>novvoy (nv>vv), terakga>terakka (kg>kk) kabi

• to’liqsiz assimilatsiya: tanbur>tambur (nb>mb), shanba>shamba (nb>mb) kabi

• kontakt assimilatsiya:- ketdi>ketti (td>tt), ekgan>ekkan (kg>kk), qishloqga>qishloqqa (qg>qq)

• distant assimilatsiya: sichqon>chichqon, soch>choch

• :

• progressiv akkomodatsiya:
• kulmoq, ko’l , qish; faqat- nufuz, aft - ufq , saf - tuf

• regressiv akkomodatsiya:
• to’k

• regressiv dissimilatsiya: maqtanmoq>maxtanmoq

• progressiv dissimilatsiya: zarur>zaril

• to’liq dissimilatsiya: kissa>kista (ss>st)

• to’liqsiz dissimilatsiya : uchta>ushta (ch>sh)

• kontakt dissimilatsiya: kissa>kista

• distant dissimilatsiya : birorta>bironta

• Nazalizatsiya – so’z tarkibidagi burun sonantlari ta’sirida shu sonantlar yonida qo’llangan unlining rezonator ton bilan aytilishi: non, nok, men, meng kabi. Bunday hollarda ham fonemaning kombinator ottenkasi (unlining ko’rinishi) paydo bo’ladi.