“Assesment”

Ayyemgi Arabstan
1. Arabstan sharayatı ha`m xalqı.
Aziyada en` iri Arabstan yarim atawi shama menen 3 mln. kv. km. maydanda jaylasqan. Bul aymaqti tiykarinan ku`nnin` shig`arg`an nurlari astinda ku`ygen sahralar a`jayip o`simlikler qurag`an. Jasaw ushin diyxanshiliq ju`rgiziw ushin qolayli oblast`lar tiykarinan yarim atawdin` qubla-batisinda ha`m tu`slik ta`repinde jaylasqan. Arabstan yarim atawi anag`urlim ta`biyg`iy bayliqlarg`a, bahali metallarg`a, qimbat bahali taslarg`a iye bolip, jahlawlarinda norallar qazip aling`an.
Arabstan yarim atawi arqali bir qatar sawda jollari. Gaza ha`m Zamas qalalarina, Mesopotamiya ha`m Misirg`a, Shig`is Afrika menen Hindstang`a sawda jollari o`tken.
Basqa Shig`is ellerindegidey, bul jerde de paleolit da`wirine tiyisli zatlar tabilg`an (Laxdja). Olardin` ishinde b. e. shekemgi 10-9 a`sirlerge tiyisli petroglifler an` ko`rinisleri ko`rsetilgen. jardag`i su`wretler ju`da` u`lken a`hmietke iye. Dereklerde b.e. shekemgi 4-3 a`sirlerge tiyisli Magan ha`m Moluxna elleri ko`rsetilgen. B.E.shekemgi g` min` jilliqta Arabstan yarim atawinin` qubla-batisinda semit tili dialektinde so`ylewshi bir qatar qa`wimlerdin` sabey, miney, katatanlardin` awqami qa`liplesken. Yarim atawdin` arqa-batis ta`repinde Madiyanitler qa`wimleri jasag`an.

2. 
   A`yyemgi Arabstan tariyxi derekleri ha`m tariyxnaması.
   

Arabstannin` a`yyemgi tariyxin izertlewde epigrafiyaliq materiallar, arxeologiyaliq terminler, antik avstralarinin` jazba hu`jjetleri u`lken rol` oynaydi.
Tas, qala, peramikada o` min`nan aslam Tu`slik Arabstan jaziwlari saqlanip qalg`an. B.E. shekemgi 1-2 min` jilliqlarg`a tiyisli bul ma`mleketlik ha`m jeke huqiqiy hu`jjetler Tu`slik, Arqa ha`m Orayliq Arabstanda, sonday-aq Misir, Mesopotamiya ha`m Paleonnada tabilg`an.
Sabey patshalig`i bas qalasi Mariba ha`m Timna sonday-aq Petre qulandilarin qazg`anda a`hmietli materiallar tabilg`an. Arablar ha`m Arabstan haqqinda mag`liwmatlar A`yyemgi Shig`is elleri hu`jjetlerinde Bibliyada, Assiriya jilnamalarinda, Jan`a Vaviloniya ha`m Persiya patshalarinin` jaziwlarinda, antik avtorlarinda saqlanip kelgen. Ma`selen, Gerodottin` Tariyxinda, Diodordin` «Tariyxiy kitapxanasinda» Strabonnin` Geografiyasinda.
Arabstan a`yyemgi tariyxin izertlew XIX a`sirden baslang`an. XX a`sirdin` 50-60- jillari Tu`slik Arabstan aymag`inda amerikan arxeologiyaliq ekspeditsiyasi islegen. Olar Sabeydin` paytaxti Maribani ha`m Kababona Timnani qazg`an.
XIX a`sirdin` aqiri XX a`sirde, tutasi menen arablardin` tariyxina, Arabstannin` ayirim ma`mleketleri menen xaliqlarina, sonday-aq anag`urlim a`hmietli mashqalalarg`a tariyxiy geografiya, ekonomika, siesiy du`ziliske, ma`deniyat ha`m dinge, xronologiya, onomastika ha`m tag`i da basqa ma`selelerge bag`ishlang`an miynetler jazildi ha`m jazilip atir. I. Yu. Krachkovskiy ha`m N.V. Pigulevenar uqsag`an alimlar da usi mashqalalar menen shug`illang`an. Jaziwlar basilip shig`arilip, Tu`slik Arabstan jaziwlar tili izertlenip atir.