Asrlar Arxitektura usullari

19-20-asrlar Arxitektura usullari.
Reja.
1.O’rta osiyo arxtekturasi.
2.Jahon arxitekturasi.
3.19-asr oxiri va 20-asr arxitektura rivoji.
4.Xulosa.

Mustamlaka tartibi o`rnatilgach, o`rta Osiyo me'morchiligida jiddiy o`zgarishlar sodir bo`ldi. Ibodat inshootlari, ulkan karvonsaroylar, madrasalar, maqbaralar qurilishi to`xtab qoldi. o`rta asrlarda O'rta Osiyo hukmdorlari ruhoniylar mehrini qozonish va ularning qo`llab-quwatlashiga erishish hamda o`zlaridan xotira qoldirish uchun ulug`vor maqbaralar va jome masjidlar qurishgan bo`lsa, endi bunday ishlarga juda kam mablag` sarflanardi.

Turkiston general-gubernatorligi hududida ham arxitektura o`ziga xos uslubda rivojlandi. Qadimiy shaharlarning rivojlanishi va yangilarining barpo etilishi muayyan me'moriy tartibni qaror toptirishni talab etardi. XIX asr oxiridan har bir shaharda shahar bosh me'mori lavozimi tayinlandi, u me'moriy me'yorlarning bajarilishini qattiq kuzatib borishi zarur edi. Biroq bu yerda me'morlik san'atining nozik jihatlari to`g`risida uncha qayg`urilmay, ko`proq muayyan vazifani bajarishi lozim bo`lgan imoratlar — maktablar, ma'muriy binolar va h.k. qurilardi. Bu paytda shahar qurilishining metall va betonni joriy etishga asoslangan, davr ruhiga mos yangi usullari rivojlandi.
Andijon asrlar davomida Farg`ona vodiysining darvozasi bo`lib keldi. Bu yerdagi yagona asosiy me'moriy obida — 1902-yilgi halokatli zilziladan omon qolgan ulkan jome masjididir. XIX asr oxirida qurilgan bu bino kishini hayratga soladi, uning uzunligi deyarli 123 m ga teng edi.
Toshkentda XIX asr oxiri — XX asr boshida qurilgan binolar orasida knyaz Nikolay Konstantinovich Romanov saroyi, o`g`il va qiz bolalar maktablari, oliy texnika maktabi, hukumat binosi bor.
Toshkentdagi ko`plab binolar: o`qituvchilar seminariyasi (1881) va uning cherkovi, Kirxa (1892), shahar dumasi binolari loyihasi muallifi me'mor Aleksey Leontyevich Benua (1838—1902) edi. U Toshkentga 1874-yilda kelgan. 1896-yilda ochilgan hunarmandchilik-sanoat ko`rgazmasining bir nechta pavilyonlarini, shahar bog`i darvozasini loyihalashtirgan.

Buxoro arxitekturasi

XIX asr oxiri — XX asr boshidagi me'moriy yodgorliklarda mahalliy hamda yevropacha uslublar qovusha bordi. Buxoroda XIX asr oxirida qurilgan me'moriy yodgorliklar orasida shahardan 42 km masofada joylashgan, Buxoro amirlarining yozgi saroylar majmuasi bo`lgan Sitorai Mohi Xosa ancha mashhur. U yaxshi ko`kalamzorlashtirilgan katta hududni egallab, orasidan kesib o`tuvchi asosiy yo'1 bilan ikki qismga ajratilgan. Saroy majmuasi rang-barang yevropacha va milliy me'morchilik an'analarining murakkab qo`shilmasidan iborat. Saroy usta Hoji Hofiz rahbarligi ostida mahalliy ustalar tomonidan bunyod etilgan.
Saroydagi katta ayvon nafisligi va go`zalligi bilan ajralib turgan. Usta Shirin Murodov boshchiligidagi ustalar ayvonni ikki yil davomida bezashgan. Saroylar majmuasi shu qadar ko`rkam ishlangan ediki, uni o`rta Osiyo me'morligining noyob durdonalaridan biri, deyish mumkin. Devorga chizilgan naqshlar, ko`zguga ishlangan o`yma naqsh namoyonlar, rasmli namoyonlar, devorni latif, yengil va xonani keng qilib ko`rsatadi. Saroyni qurish va bezashda o`zbek me'morlarining yangi avlodi — Hasanjon, Abdurahim Hayotov, Abdul g`afur va boshqalar ishtirok etganlar.
Xiva arxitekturasi
Xiva me'morchiligi modernizatsiyaga eng kam darajada uchragan bo`lib, XIX asr oxirida Muhammad Rahimxon II farmoni bilan Xivaning asosiy muqaddas maskani — Pahlavon Mahmud maqbarasini takomillashtirish davom ettirildi. Ko`hna Arkda ham katta qurilish ishlari olib borildi. Xivaning so`nggi xonlari qishni shu yerda o`tkazishardi va shu sababli uni yana o`z qarorgohlariga aylantirishgandi. Kohna Ark nafis naqshlar ziynatlangan ustunlar bilan bezatildi. Xivada diniy imoratlar qurilishi davom ettirildi. Badavlat shahar ahli va zamindorlar "savob ish" qilish va o`z nomlarini abadiylashtirish maqsadida masjid va madrasalar qurishardi. Bu inshootlarning hammasi qadimiy me'morchilik an'analarini saqlab qolgan, o`rta asrlarda qurilgan binolardan birmuncha ixchamligi bilan farqlanib turardi.
Biroq milliy an'analami mahkam tutgan Xivada ham me'morchilik va qurilishda yangi yo`nalishlar paydo bo`la boshladi. Xon a'yonlari orasida me'morlikda qurilish materiallarining yangi turlarini va uslublarni joriy etish muhimligini tushungan kishilar paydo bo`ldi. Shunday taniqli islohotchilardan biri Islomxo`ja bo`lib, jadid maktablari, shifoxonalar, pochta idoralari, dorixonalar qurilishi uning nomi bilan bog`liq. Bu binolarni loyihalashda mahalliy ustalar bilan birga Petro-Aleksandrovsk, Toshkent va hatto, Moskvadan taklif etilgan me'morlar ishlashdi. Arfanaviy Xiva me'morchiligida yangi shakllar va konstruktiv usullar yuzaga keldi. Bu narsa, ayniqsa, Ichan qal'adan tashqarida XX asr boshida qurilgan binolarda, Dishan qal'ada qurilgan Nurillaboy saroyida seziladi. U 1906-yildan boshlab, qism-qism qilib qurildi. Dastawal Muhammad Rahimxon II uni o`z vorisi uchun qurdirdi, so`ng qurilishni Asfandiyorxon davom ettirdi. Bu inshoot Xiva xonlarining yozgi qarorgohiga aylandi. Saroyda oyoq ostiga taxta to`shaigani va zinapoyalar qilingani Yevropa me'morchiligi ta'siri edi, biroq inshoot bezaklarida mahalliy an'analar ustunlik qiladi. Pardozlash ishlarini g`isht teruvchi ustalar Quryoz Bobojonov va Xudoybergan Hoji, naqqosh ustalar Bobojon Qalandarov, Ota Shohov va Ismoil Abdiniyozov, ganchkor ustalar Nurmat va Ro`zmat Masharipovlar bajarishdi, rasmlarni Sodiqxo`ja Matkarimov chizdi.
Shahar chekkasidagi ikkinchi qarorgoh — Tozabog` ham kishini lol qoldiradi. Janub tomonda, saroyning ikkala qismi bo`ylab qator katta xonalar joylashgan, ularning devorlari alebasterdan yasalgan o`yma naqshlar bilan bezatilgan.

Jahon arhetukturasi.
Arxitektura mavzusida saqlanib qolgan eng dastlabki yozma asar Arxitektura Rim me'mori tomonidan Vitruvius milodiy 1-asr boshlarida. Vitruviusning so'zlariga ko'ra, yaxshi bino uchta tamoyilni qondirishi kerak firmitalar, utilitalar, venustalar, odatda asl tarjima bilan tanilgan - qat'iylik, tovar va zavq. Zamonaviy ingliz tilidagi ekvivalent quyidagicha bo'ladi:
Chidamlilik - bino mustahkam turishi va yaxshi holatda bo'lishi kerak
Yordamchi dastur - u ishlatilgan maqsadlarga muvofiq bo'lishi kerak
Go'zallik - bu estetik jihatdan yoqimli bo'lishi kerak
Vitruviusning fikriga ko'ra, me'mor ushbu uchta xususiyatning har birini iloji boricha yaxshiroq bajarishga intilishi kerak. Leon Battista Alberti, o'zining risolasida Vitruvius g'oyalarini batafsil bayon etgan, De reedificatoria, go'zallikni birinchi navbatda mutanosiblik masalasi sifatida ko'rdi, garchi bezak ham bu rolni o'ynadi. Alberti uchun mutanosiblik qoidalari idealizatsiya qilingan inson qiyofasini boshqaradigan qoidalar edi Oltin o'rtacha.
Shuning uchun go'zallikning eng muhim jihati yuzaki qo'llaniladigan narsadan ko'ra, ob'ektning ajralmas qismi bo'lib, umumbashariy, taniqli haqiqatlarga asoslangan edi. San'atdagi uslub tushunchasi XVI asrgacha yozilgan bilan rivojlanmagan Vasari. 18-asrga kelib, uning Eng zo'r rassomlar, haykaltaroshlar va me'morlarning hayoti italyan, frantsuz, ispan va ingliz tillariga tarjima qilingan edi.
19-asrning boshlarida, Augustus Welby Northmore Pugin yozgan Qarama-qarshiliklar (1836), sarlavhada ta'kidlanganidek, u yangi, o'rta asrlar dunyosining idealizatsiyalangan qiyofasi bilan u kamsitgan zamonaviy, sanoat dunyosiga qarama-qarshi bo'lgan. Gotik me'morchilik, Pugin, yagona "haqiqiy xristian me'morchilik shakli" deb ishongan.
19-asr ingliz san'atshunosi, Jon Ruskin, uning ichida Arxitektura bo'yicha etti chiroq, 1849 yilda nashr etilgan bo'lib, uning me'morchiligini tashkil etishi nuqtai nazaridan ancha tor edi. Arxitektura "odamlar tomonidan ko'tarilgan binolarni shu qadar tasarruf etadigan va bezab turadigan san'at ediki ... ularni ko'rish uning ruhiy salomatligi, kuchi va zavqiga" hissa qo'shadi ". Ruskin uchun estetik juda muhim ahamiyatga ega edi. Uning asarida, agar u qandaydir tarzda "bezatilgan" bo'lmasa, bino haqiqatan ham me'morchilik asari emasligi ta'kidlanadi. Ruskin uchun yaxshi qurilgan, mutanosib, funktsional binoga sim kerak edi kurslar yoki rustikatsiya, hech bo'lmaganda.
Ideallari o'rtasidagi farq haqida me'morchilik va shunchaki qurilish, taniqli 20-asr me'mori Le Corbusier shunday deb yozgan edi: "Siz tosh, yog'och va betondan foydalanasiz va shu materiallar bilan siz uylar va saroylar qurasiz: bu qurilish. Zukkolik ishda. Ammo siz to'satdan qalbimga tegasiz, menga yaxshilik qilasiz. Men baxtliman va aytaman: Bu juda chiroyli. Bu me'morchilik ".
Le Corbusierning zamondoshi Lyudvig Mies van der Rohe "Arxitektura diqqat bilan ikkita g'ishtni birlashtirganda boshlanadi. U erda boshlanadi".
Ko'rinishda 20-asrning bir-biriga juda yaqin ikkita bir xil minoralari bo'lgan bino, bir uchida gumbazli, ikkinchisida likopcha singari teskari gumbazli pastdan ko'tarilgan.
The Braziliya milliy kongressitomonidan ishlab chiqilgan Oskar Nimeyer
Zamonaviy tushunchalar
19-asrning osmono'par binolarining mashhur me'mori, Lui Sallivan, me'moriy dizayn uchun eng muhim qoidalarni ilgari surdi: "Shakl quyidagi funktsiyani bajaradi".
Strukturaviy va estetik mulohazalar butunlay funksionallikka bo'ysunishi kerak degan tushuncha mashhurlik bilan ham, skeptisizm bilan ham qabul qilingan bo'lsa-da, uning o'rniga "funktsiya" tushunchasini kiritishga ta'sir ko'rsatdi. Vitruvius' "qulaylik". "Funktsiya" a-dan foydalanish, idrok etish va lazzatlanishning barcha mezonlarini o'z ichiga olgan bo'lib ko'rindi bino, nafaqat amaliy, balki estetik, psixologik va madaniy.
Nunzia Rondanini shunday degan: "Arxitektura o'zining estetik o'lchamlari orqali boshqa inson ilm-faniga xos bo'lgan funktsional jihatlardan tashqariga chiqadi. O'zining o'ziga xos ifoda uslubi orqali qiymatlar, me'morchilik o'z-o'zidan ijtimoiy rivojlanishga yordam beradi deb o'ylamasdan, ijtimoiy hayotni rag'batlantirishi va ta'sir qilishi mumkin. '
(Me'moriy) rasmiyatchilik ma'nosini san'at uchun san'at bilan cheklash nafaqat reaktsion; shuningdek, shaklni shunchaki instrumentallikka aylantiradigan mukammallik yoki o'ziga xoslik uchun maqsadsiz izlanish bo'lishi mumkin ".
Zamonaviy me'morlarga ta'sir ko'rsatgan falsafalar va ularning bino dizayniga yondashuvi orasida Ratsionalizm, Empirizm, Strukturaviylik, Poststrukturalizm, Dekonstruktsiya va Fenomenologiya.
20-asrning oxirida ikkala tuzilish va funktsiyalarning kompasiga kiritilgan yangi kontseptsiya qo'shildi barqarorlik, demak barqaror me'morchilik. Zamonaviy axloqni qondirish uchun bino materiallarni ishlab chiqarish, uning atrofidagi tabiiy va qurilgan muhitga ta'siri va barqaror bo'lmagan quvvat manbalariga talablari jihatidan ekologik jihatdan qulay tarzda qurilishi kerak. isitish, sovutish, suv va chiqindilarni boshqarish uchun va yoritish.