Аsoslari Darslik

9.3. Ruda va minerallarning elektr xossalari 
 
Elektr separatsiyada asosan mineral zarrachalarning elektr o‘tkazuvchanligi, 
dielektrik o‘tkazuvchanligi, ishqalash orqali elektrlash va adgeziya xossalaridagi 
farq ishlatiladi. 
Elektr o‘tkazuvchanligiga qarab minerallar 3 guruќga bo‘linadi: 

solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi 10
2
–10
3
Sm/m li o‘tkazgichlar; 

solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi 10–10
-8
Sm/m li yarim o‘tkazgichlar; 

solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi <10
-8
Sm/m li dielektriklar; 
Bu guruќlardagi minerallarning ќar biri solishtirma qarshilikning ma’lum 
qiymati bilan xarakterlanadi. O‘tkazgichlarga solishtirma qarshiligi <10
9
Om

m, 
dielektriklarga >10
12
Om

m minerallar kiradi.
Elektr maydonida o‘tkazgichlar va dielektriklar o‘zlarini turlicha tutadilar. 
Agar elektr maydoniga o‘tkazgich joylashtirilsa, uning yuzasida elektr zaryadlari 
ќosil bo‘ladi, bunda o‘tkazgichning bir uchida ortiqcha elektronlar ќosil bo‘ladi 
(manfiy zaryad), ikkinchi uchida esa elektronlar etishmaydi (musbat zaryad). 
O‘tkazgich elektr maydonidan chetlashtirilsa ikkala qarama–qarshi zaryadlar 
muvozanatlashadi va jism zaryadsizlanadi. O‘tkazgich zaryadlangan jism bilan 
to‘qnashganda tokni yaxshi o‘tkazgani uchun bir xil zaryad ќosil qilib 
zaryadlangan jismdan itariladi. 
Dielektriklar esa elektr maydonida o‘zini boshqacha tutadi. Dielektrikning 
ќar qaysi molekulasida bir vaqtning o‘zida ќam manfiy, ќam musbat zaryadlar 
joylashadi; shuni qayd qilish kerakki dielektrikning istalgan ќajmida umumiy 
musbat zaryad manfiy zaryadga teng va dielektrikning ќar qaysi molekulasi elektr 
dipoli ќisoblanadi. 
Agar dielektrikni elektr maydoniga joylashtirilsa, uning ta’siri ostida 
zaryadlarning siljishi va maydonning kuchlanganligi yo‘nalishida elektr 
dipollarining orientatsiyasi sodir bo‘ladi. Dielektrikning yuzasida zaryadlar paydo 
bo‘ladi. Elektr maydonining ta’siri ostida dielektrikdagi zaryadlarning siljishi 
qutblanish deyiladi. Qutblangan dielektrikning yuzasida ќosil bo‘lgan zaryadlar 
bog‘langan zaryadlar deyiladi. 
Qutblanish–bu elektr maydoni ta’sirida dielektrikda bog‘langan zaryadlar 
joylashishini o‘zgartirishni tartibga solish. Bu o‘zgarish dielektrikdagi manfiy 
bog‘langan zaryadlar yuqoriroq potentsial yo‘nalishida, musbat bog‘langan 
zaryadlar esa pastroq potentsial tomonga ko‘chadi. 

---

113