Asosiy vazifalari

4. Mustaqil fikrlash orqali tafakkurni rivojlantirish.


Amerika psixologlarining ta’kidlashlaricha, odamlarning ongli ravishda xulosa chiqaradigan vaqtida xulosa miyaning harakatlanish uchun tayyorgarlik ko‘rish vaqtidan keyinroq sodir bo‘ladi, ya’ni miya xulosa chiqarish vaqtidan oldin unga tayyorlanar ekan.

Ba’zi tadqiqotchilar odamning xulosa chiqarish jarayonining spektitsizmga (har narsaga shubha bilan qarashga) yoyishadi. Ko‘pincha qaror qabul qilish bosqichma-bosqich amalga oshadi, degan fikr ilgari suriladi. Xulosa chiqarishning yana bir faraz funksiyasi ongning keyin sodir bo‘ladigan ish –harakatga ayni bir vaziyat paydo bo‘lganda ishga tushishi haqida fikrlar berilgan.¹⁷⁹

Tafakkur hayot faoliyat davomida narsalarning qandaydir, ya’ni ilgari noma’lum bo‘lgan xususiyatlariga duch keladi. Biz bilim olish jarayonida o‘tmishdagi bilimlar etishmay qolguday bo‘lsa, albatta biz tafakkur qilamiz va hali bilib olinmagan yangi ana shunday hollarning cheksiz chuqur tomonlariga qaratamiz.

Darhaqiqat, yosh avlodni ruhan sog‘lom, ma’naviy barkamol yuksak ma’rifatli insonlar qilib tarbiyalashda, ularтш ijodiy va mustaqil fikrlashga o‘rgatish lozim.

Abstrakt tafakkur asosan matematik-tabiiy sohadagi fanlar orqali rivojlantiriladi. Bu tafakkurni rivojlantirishning birdan-bir yo‘li muammolai vaziyatni tug‘dira olishdir. Ma’lumki muammoli vaziyat abstrakt tafakkurni o‘stiribgina qolmay, balki ijodiy tafakkurni ham taraqqiy qildirishi mumkin.

Ta’lim jarayonida mustaqil tafakkurni rivojlantirishning psixologik omillari quyidagilardan iborat:

individual psixologik xususiyatlariga ko‘ra topshiriqlar berish; darsni bahs-munozara tarzida olib borish;

ko‘rgazmali qurollardan foydalanib, o‘quvchilar fikrini bayon etishlarini so‘rash (asosan boshlang‘ich sinflarda);

darsni o‘yin tarzida olib borish;

o‘qituvchi topshiriqni bergandan so‘ng, o‘quvchilardan berilgan topshiriqning istalgan bo‘limidan savol javob qilish;

o‘quvchilarga dars jarayonida erkinlikni yaratish;

dars mobaynida o‘quvchilarni doimiy jalb qilib turish maqsadida mavzuga oid qiziqarli voqealarni aytib berish yoki o‘quvchilardan muammoga oid o‘zining hayotiy tajribalarida uchratgan voqea hodisalarini aytib berishni so‘rash kabilardir.




¹⁷⁹ David G. Mayers Psychology,© 2010 by Worth Publishers 439-b.

121. 
     rasm
     

Hazilning mohiyati analogik tarzda bizning insayt - kutilmagan yakun yoki ikkilamchi mazmunni nogahoniy tushunishga bo‘lgan qobiliyatimizdan iborat bo‘lishi mumkin. Biz professor Smitning hamkasblari bilan talabalarning uning ma’ruzasini bo‘lishlar haqidagi suhbatidagi hikoyada: “Men endigina nimadir demoqchi bo‘lsam, qaysidir talaba gapirishni boshlaydi”, ikkilangan mazmunni topamiz.¹⁸⁰

Fikrning kashf etish, yangilik yaratishga qaratilgan faoliyati ba’zan uning