Asosiy uch-tovushliklarning sekstakkordlari. Reja

Uchtovushliklarning qo‘shilishi
Akkordning asosiy tovushlari (bas tonlari) orasidagi masofa akkordlar nisbati deyiladi. Akkordlaming kvarta-kvintali, tersiyali va sekundali nisbatlari mavjud. Ular yuqoriga yoki pastga tom on yo'naltirilgan nisbatlarni tashkil etishi mumkin.

Tersiya nisbatidagi uchtovushliklar orasida ikkita umumiy tovush, kvartakvinta nisbatidagi uchtovushliklar orasida bitta um umiy tovush boladi. Sekundali nisbatdagi uchtovushliklar orasida umumiy tovushlar bolmaydi.

Uchtovushliklaming qatiy qo‘shilishida ovozlaming butunlay ravon yo'nalishi kuzatiladi. Bu holda asosan garmonik qo'shilish sodir bolishi mumkin, ya’ni umumiy tovush birlamchi ovozda o‘z o‘rnida qolishi zarur. Garmonik qo‘shilishda tersiya nisbatida bo'lgan uchtovushliklarda ikki umumiy tovush o‘z o'rnida qoldiriladi. Kvarta-kvinta nisbatidagi uchtovushliklar orasida bitta umumiy tovush bo‘lganligi tufayli, ovozlarning harakatchanligi oshadi. Sekundali nisbatdagi uchtovushliklar orasida umumiy tovush bo`lmasligi sababli, ular melodik tarzda qo'shiladi va tovushlarning birontasi ham o‘z o‘rnida qolmaydi.

Uchtovushliklarning yarim erkin ovoz yo'nalishida tovushlar ravon tersiya yurishida qo‘shiladi. Bunday akkordlarning ham bog`lanishi faqat melodik ravishda bo`ladi. Kvarta-kvinta nisbatidagi uchtovushliklar melodik tarzda qo‘shilganda barcha yuqoridagi tovushlar bir tomonga yaqin tovushlarga harakat qiladi, bas esa aksincha, qarama-qarshi kvartaga o‘tadi. Tersiya nisbatidagi uchtovushliklar melodik qo'shilganda, parallelizmdan saqlanish uchun, birinchi uchtovushlikning tersiyasi ikkinchi uchtovushlikning tersiyasiga o'tishi va altda sekunda harakati vujudga kelishi lozim.

Sekundali nisbatda qatiy yo'nalishdan chetlanish faqat sakrash bilan hosil bo`ladi. Erkin ovoz yo'nalishi tovushlaming sakrashi bilan hosil bo`ladi. Bunday yo'nalish barcha uchtovushliklar nisbatiga xos bo`lib quyidagi umumiy qonunlarga asoslanadi:
1. Sakrash albatta joylashuv holati o‘zgarishiga olib boradi. Masalan, sakrash sopranoda yuqori tomonga bo`lsa zich holatdan keng holatga, pastda bo`lsa, keng holatdan - zich holatga o'tiladi.
2. Barcha nisbatlarda sakrash birortasining tersiyasi, albatta boshqa birining tersiyasiga sakrab o'tishi bilan bajariladi.
3. Eng katta sakrash sopranoda yoki tenorda bo`lishi mumkin, altda esa sakrash ravonroq bo`lib, yordamchi sifatida qo`llaniladi. Ushbu umumiy qonunlardan tashqari har bir uchtovushlik nisbatida o'ziga xos qoidalar bor.
Kvarta-kvintali nisbatdagi uchtovushliklar tersiyalar sakrashi bilan qo'shilganda, umumiy tovush joyida qoladi, ya’ni bog`lanish albatta garmonik bo`ladi. Sopranodagi sakrashlarbunga misol:

Agar sakrash tenorda bo`lsa joylashuv holati o‘zgarishi soprano sakrashiga qaraganda teskari tartibda bajariladi: sakrash yuqoriga bo`lsa-keng holatga, pastga bo`lsa-zich holatdan keng holatga o'tiladi. Altda qo`llanadigan tersiya sakrashlari melodik qo'shilishni, akkordning birida yoki ikkala akkordda tersiya tonini juftlanishini talab qiladi.

Tersiya nisbatidagi uchtovushliklarni tersiyalar sakrashi bilan qo'shganda, albatta biror ovozda sekunda harakati saqlanishi kerak.

Sekundali nisbatda sakrash faqat kvintadan asosiy tonga bo`lishi mumkin. Shu qo‘shilishning tabiiyligini kuchaytirish uchun tersiya tonlari bir tovushda ulanishi shart. Bu ulanish pog‘onama-pog‘ona yoki past tomonga septimaga sakrashi bilan amalga oshiriladi. Oxirgi holda bir vaqtda altda ikkinchi sakrash hosil bo`ladi.