Asosiy tushunchalari organik kimyoda qo’llaniluvchi formulalar

1. Zanjir izomerlari (yuqorida ko’rib o’tilgan butan va izobutan).

2. Holat izomerlari:

a) karrali bog’larning holatiga ko’ra
C₄H₈ CH₂ = CH — CH₂ — CH₃ CH₃ — CH = CH — CH₃

1-buten 2-buten

b) funksional guruhlarning holatiga ko’ra
C₄H₈O CH₃ — CH₂ — CH₂OH CH₃ — CHOH — CH₃

1-propanol 2-propanol

3. Funksional guruhlar izomeriyasi:

O CH₃ — C — CH₃

C₃H₆O CH₃ — CH₂ — C ||

H O

propanol propanol

Tuzilish izomerlari organik birikmalarning ko’p sonliligining sabablaridan biridir. Masalan, C₁₃H₂₈ tarkibli to’yingan uglevodorodga 802 ta, C₂₀H₄₂ tarkibligiga esa 366319 ta isomer to’g’ri keladi.

Organik birikmalarning fazoviy tuzilishini fazoviy tuzilishini fazoviy kimyo o’rganadi. Fazoviy kimyoni uch o’lchovli fazodagi birikmalarning kimyosi deb atash mumkin. birikmalarning fazoviy tuzilishi faqatgina moddalarning fizik va kimyoviy xossalari bilan bog’liq bo’lmay, balki ularning biologik aktivligi bilan ham o’zaro bog’liqdir. Fazoviy kimyoda fazoviy tafovutlarni tasvirlash uchun ikkita eng muhim tushunchalar – konfiguratsiya va konformatsiyalardan foydalaniladi. Atomlarning molekula ichida fazoda bir yoki bir necha σ-bog’lar atrofida aylanishidan hosil bo’ladigan molekulalarning turli holatlariga konformatsiya deb ataladi. Binobaran, konformatsion izomerlar (konformerlar) – bu fazoviy izomerlar bo’lib, ular orasidagi farq molekulaning ayrim qismlarini oddiy bog’ atrofida aylanishi natijasida kelib chiqadi.

Konfiguratsiya – fazoda molekuladagi atomlarning ma’lum tartibda joylashishidir. Bir xil tarkibga va bir xil kimyoviy tuzilishga ega bo’lgan organik birikmalar konfiguratsiyasi bilan farqlanishi mumkin. Bunday birikmalar konfiguratsion izomerlar deb ataladi.

Shunday qilib, izomerlarning tasnifini umumiy tarzda quyidagicha tasavvur qilish mumkin:

Izomerlar

Fazoviy izomerlar

Funksional guruh izomerlari

Tuzilish izomerlari

Holat izomerlar

Zanjir izomerlar

Konfiguratsion izomerlar

Konformatsion izomerlar
12.2. Organik birikmalarning gomologik qatorlari. Organik birikmalarning klassifikatsiyasi va nomlanishi. Organik reaksiyalarning turlari