Asosiy Maqolalar Ma'lumotnomalar Olimlar si birliklari Bu-qiziq Kutubxona Minbar Sayt haqida Muallif & blog

va gravitatsiyaga bag‘ishlangan ishlarim bilan tanishib chiqqan bo‘lsangiz
kerak. Vanihoyat men uzoq va mashaqqatli mehnatlar bilan, bu boradagi
ishlarimni yakunladim. Kelasi yili kutilayotgan Quyosh tutilishi vaqtida,
yorug‘lik nurlarining Quyosh yaqinida egilishi hodisasini tekshirib olishimiz
mumkin bo‘ladi. Boshqacharoq aytganda, sanoq tizimining tezlanishi va
tortishish maydonining o‘zaro ekvivalentligi haqidagi fundamental ilmiy
taxminning to‘g‘ri yoki, noto‘g‘ri ekanligini bilib olamiz. Agar bu haqiqatan ham
shunday bo‘lib chiqsa, unda Plankning tanqidlariga uchrayotgan sizning
mexanikaga oid tadqiqotlaringiz uchun ham ajoyib tasdiqlarga ega
bo‘lamiz..."
1914-yilda Eynshteynni Germaniyaga, Berlin universitetining fizika
professori lavozimiga, hamda, bir vaqtning o‘zida kayzer Vilgelm nomidagi
fizika Institutiga rahbarlik qilishga taklif etishadi. o‘sha yili, Yevropani
qirg‘inbarot jahon urushi qamrab olgan edi. Lekin, Eynshteyn betaraf
mamlakat - Shveytsariya fuqarosi sifatida harbiy harakatlarda ishtirok
etmagan.
1915-yilda, Berlinda ishlayotgan vaqtida olim o‘zining eng yuksak ilmiy
ishini - umumiy nisbiylik nazariyasini barpo qilib, tugal holatda ommaga
e'lon qiladi. Undan nafaqat maxsus nisbiylik nazariyasi umumlashtirilgan,
balki, tortishish nazariyasi bo‘yicha ham yangicha qarashlar bayon qilingan
edi. Ushbu nazariya orqali Eynshteyn ta'kidlagan eng muhim xulosa shu
ediki, unga ko‘ra, Nyuton davridan buyon to‘g‘ri deb qabul qilib kelinayotgan
tortishish qonunlarining aslida biryoqlama tasdiqlardan iborat bo‘lib, aslida
hamma jism ham o‘zaro tortishmaydi. Aksincha, jismlar o‘z yaqin atrofidagi
fazo va vaqt uyg‘unligini (zamon-makon ko‘lamini) egrilantiradi. Bu o‘sha
davr uchun shu darajada inqilobiy va g‘ayrioddiy g‘oya ediki, uni dastlabki
paytda hatto eng yetuk fiziklar ham tushunishga ojizlik ilib qolishgan. Ba'zi
olimlar esa, Eynshteynni Nyuton qonunlariga nisbatan isyon ko‘targanlikda
ayblab, uning umumiy nisbiylik nazariyasida bayon qilgan fikrlarini esa
mahmadonachilikdan boshqa narsa emas deb ham ta'kidlashgan. Umumiy
nisbiylik nazariyasida ilgari surilgan eng muhim g‘oyalar va ularni amalda
tekshirish usullaridan biriga ko‘ra, yorug‘lik nurlarining o‘ta katta massaga
ega jism, masalan Quyosh yaqinidan o‘tishida, uning (Quyoshning) atrofida
egrilangan fazo bo‘ylab, nur trayektoriyasi ham egrilanishi kerakligi edi. Buni
esa, olim Quyosh tutilishlari paytida tekshirib amin bo‘lish mumkinligini
ta'kidlagandi. Uning mazkur g‘alati taklifini amalda tekshirib ko‘rish uchun
1919 yilgi Quyosh tutilishi paytida ingliz olimlari ataylab janubiy Amerikaga
- Braziliya sohillariga ekspeditsiya uyushtirishgan. Ekspeditsiya Quyosh
tutilishini muvaffaqiyat bilan kuzatib, u orqali Eynshteynning umumiy
nisbiylik nazariyasida keltirilgan ilmiy taxminlar to‘liq asosli ekani va
haqiqatan ham, yulduzlardan kelayotgan yorug‘lik nurlari Quyosh yaqinida
o‘z trayektoriyasidan og‘ishini tasdiqlashdi. Eynshteynning nazariyasi haq
ekanligi rasman e'lon qilingach esa, uning shon-sharafi bir kecha-
kunduzning o‘zida butun dunyoni qamrab oldi. Uning mashhurligi mislsiz
darajada oshib ketgan edi.

---

Eynshteynning umumiy nisbiylik nazariyasini tasdiqlovchi xabar
Lekin Eynshteyn mashhurlikni va hashamatni yoqtirmaydigan odam
bo‘lgan. Unga mashhur shaxs sifatida qarashlari va jurnalistlarning ham
tinimsiz savollar bilan murojaat etaverishlari aslo yoqmasdi. Bu haqida u
o‘zining Syurixdagi yaqin do‘sti Genrix Zangerga shunday yozgan edi: "Men
mashhurlik tufayli borgan sari tanbal va ahmoq bo‘lib borayotgandekman va
bu mashhur odamlar uchun odatiy holat ekanini bilaman. Odam aslida (asl