A’sosiy bo’lim Ma’muriy-hududiy tuzilishi haqida tushincha

O'zbekistonning ma'muriy-hududiy tuzilishi,
O'zbekiston Respublikasi o'zining ma'muriy hududiy milliy davlat hududiga ega bo'Iib, tuzilishi lining ma'muriy-hududiy tuzilishini
o'zi mustaqil belgilaydi. O'zbekiston Respublikasi Markaziy Osiyo mintaqasining o'rtasida, Amu-daryo bilan Sirdaryoning oralig'ida joylashgan. O'zbekiston hududi shimoli-g'arbda Turon pasttekisligining, janubi sharqda Tyanshanva Olay tog'lariningvajanubi-g'arbda Qizilqum cho'lla-rining bir qismini egallaydi. O'zbekiston Respublikasining hududi 448,9 ming kv. km. ni tashkil etib, sharqdan g'arbgacha 1425 km ga, janubdan shimolgacha 930 km. ga cho'zilgan. Uning hududi va chegaralari daxlsiz, davlat tomonidan qo'riqlanadi. O'zbekiston qadimda ham, hozir ham sharq va g'arb, shimol va janub orasidagi an ko'p xalqlar va mamlakatlar orasidagi aloqalarni bir-biri bogMovchi mamlakatdir.
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 68—69- mod-O'zbekiston Respublikasi viloyatlar, tumanlar, shahar-ar' shaharchalar, qishloqlar, ovullar, shuningdek, Qoraqal-Ppglston Respublikasidan iborat bo'lib, ularning chegaralarini 0 zgartirish, shuningdek viloyatlar, shaharlar, tumanlar tashkil Wish va ularni tugatish O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisning roziligi bilan amalga oshiriladi, deb belgilab qo'yilgan. O'zbekiston Respublikasi tarkibiga Qoraqalpog'iston Respublikasi va 12 ta ma'muriy viloyat kiradi. Uning poytaxt Toshkent shahridir. Quyidagi jadval O'zbekiston Respublikasi-ning ma'muriy-hududiy tuzilishini aniq va yaqqol ko'rsatadi. Qoraqalpog'iston Respublikasi (sobiq Qoraqalpog'istoi muxtor respublikasi) 1992- yil 9- yanvarda suveren respubliki maqomini oldi. Uning maydoni 166,6 ming kvadrat kilometrgj teng bo'lib, 1530,2 ming kishi yashaydi. Qoraqalpog'iston Respublikasi tarkibiga 15 ta qishloq tumani (Amudaryo, Beruniy Bo'zatov, Kegayli, Mo'ynoq, Nukus, Taxtako'pir, To'rtko'l Xo'jayli, Chimboy, Shumanay. EllikqaPa, Qonliko'l, Qorao'zak Qo'ng'irot) va 12 ta shahar (Nukus, Beruniy, Bo'ston, Mang'it Mo'ynoq, Taxiatosh, To'rtkoM, Xalqobod, Chimboy, ShumanayJ Xo'jayli, Qo'ng'irot) kiradi. Qoraqalpog'istonning poytaxti shahri bo'lib, unda 236700 kishi yashaydi. Andijon viloyati — (1941- yil 6- martda tashkil ctilgan maydoni 4,2 kv. km ni tashkil etadi, aholisi 2222,6 ming kishi, Andijon viloyati tarkibida 14 ta qishloq tumani (Andijon, Asaka Baliqchi, Buloqboshi, Bo'z, Jalolquduq, Izboskan, Marhamat Oltinko'l, Ulug'nor, Xo'jaobod, Shahrixon, Qo'rg'ontcpa) va 1 ta shahar (Andijon, Asaka, Marhamat, Oxunboboyev Poytug', Xonobod, Xo'jaobod, Shahrixon, Qorasuv Qo'rg'ontepa) mavjud. Viioyatning markazi Andijon Buxoro viloyati — (1938- yil 15- aprelda tashkil etilgan) mavdoni 40,3 ming kvadrat kilometrni tashkil etadi, aholisi 1442,2 ming kishi. Buxoro viloyati tarkibida 1 1 ta qishloq tumani fBuxoro, Vobkent, Jondor, Kogon, Olot, Peshku, Romiton, Shofirkon, Qoravuibozor, Qorako'l, GMjduvon) va 1 1 ta shahar (Buxoro, Kogon, GMjduvon, G'alaosiyo, Vobkent, Olot, Gazli, Romiton, Shofirkon, Qorako'l, Qorovulbozor) bor. Viioyatning markazi Buxoro shahridir. Jizzax vUoyati — (1973- yil 29- dekabrda tashkil etilgan) maydoni 21,2 ming kvadrat kilometrni tashkil etadi, viloyatda 996.9 ming kishi yashaydi. Viloyat tarkibida 12 ta qishloq tumani (Arna-soy, Baxmal, Do'stlik, Jizzax, Zarbdor, Zafarobod, Zomin, Mirzacho'l, Paxtakor, Forish, Yangiobod, G'allaoro!) va 7 ta shahar (Dashtobod, Do'stlik, Jizzax, Marjonbuloq, Gagarin, Paxtakor, G'allaorol) mavjud. Viloyat markazi Jizzax shahridir.
Navoiy viloyati — (1982- yil 20- aprelda tashkil etilgan, 1988-yil 6- sentabrda tugatilib, 1992- yil 28- iyunda qayta tiklandi) maydoni 110,9 ming kvadrat kilometrga teng bo'lib, 794,1 ming kishi yashaydi. Viloyat hududida 8 ta qishloq tumani (Konimex, Navbahor, Navoiy, Nurota, Tomdi, Uchquduq, Xatirchi, Qizil-tepa) va 6 ta shahar (Zarafshon, Navoiy, Nurota, Uchquduq, Karmuna, Qiziltepa) mavjud. Viloyat markazi Navoiy shahridir.
Namangan viloyati — ( 1 94 1 - yil 6- martda tashkil etilgan, I960- yil 25- yanvarda tugatilib, 1967- yil 18- dekabrda qayta tik-langan) maydoni 7,4 ming kvadrat kilometr bo'lib, 1959,2 ming kishi yashaydi. Viloyat tarkibida 11 ta qishloq tumani (Kosonsoy. Mingbuloq, Namangan, Norin, Pop, To'raqo'rg'on, Uychi, Uchqo^rg'on, Chortoq, Chust, Yangiqo'rg'on) va 8 ta shahar (Kosonsoy, Namangan, Pop, To'raqo'rg'on, Uchqo'rg'on, Chortoq, Chust, Haqqulobod) mavjud. Viloyat markazi Na-mangan shahridir.
Samarqand viloyati — (1938- yil 15- yanvarda tashkil etilgan) maydoni 16,8 ming kvadrat kilometr bolib, 2718,7 ming kishi yashaydi. Viloyat hududida 14 ta qishloq tumani (Bulung'ur, Jom-°V' Ishtixon, Kattaqo'rg'on, Narpay, Nurobod, Oqdaryo, ayariq. Pastdarg'om, Paxtachi, Samarqand, Toyloq, Urgut, vo shrobod) va 1 1 ta shahar (Bulung'ur, Jomboy, Juma, Ish-Kattaqo'rg'on, Nurobod, Oqtosh, Payariq, Samarqand, Chelak) mavjud. Viloyat markazi Samarkand shahridir.
Sirdaryo viloyati — (1963- yil 16- fevralda tashkil etilgan] maydoni 4,3 ming kvadrat kilometr bo'lib, 653,6 ming kisl yashaydi. Viloyat tarkibida 9 ta qishloq tiimani (Boyovut, Gulis] ton, Mehnatobod, Mirzaobod, Oqoltin, Sayxunobod, SirdaryoJ Xovos, Sharof Rashidov) va 5 ta shahar (Baxt, Gulistoi Sirdaryo, Shirin, Yangiycr) bor. Viloyat markazi Gulistoi shahridir.
Surxondaryo viloyati — (1941- yil 6- martda tashkil etilgan] maydoni 20,1 ming kvadrat metr bo'lib, 1774,4 ming kish yashaydi.
Viloyat hududida 14 qishloq tumani (Angor, Bandixonj Boysun, Denov, Jarqo'rg'on, Muzrabod, Oltinsoy, Sari-] osiyo, Termiz, Uzun, Sherobod, Sho'rchi, Qiziriq, Qum-qo'rg'on) va 8 ta shahar (Boysun, Denov, Jarqo'rg'on, miz, Sharg'un, Sherobod, Sho'rchi, Qumqo'rg'on) mavjiu Viloyat markazi Termiz shahridir.
Toshkent viloyati — (1938- yil 15- yanvarda tashkil etilgan] maydoni Toshkent shahri bilan birga hisoblaganda 15,6 ming kvadi kilometr bo'lib, 2384,6 ming kishi yashaydi. Viloyat tarkibida 15 qishloq tumani (Bekobod, Bo'ka, Bo'stonliq, Zangiota, Oqqo'i g'on. Ohangaron, Parkent, Pskent, Toshkent, Chinoz, Yuqoi Chirchiq, Yangiyol, O'rta Chirchiq, Qibray, Quyi Chirchiq) va II ta shahar (Angrcn, Bekobod, Bo'ka, Soldatskiy, Kclcs, Olmalu Ohangaron, Oqqo'rg'on, Parkent, Pskent, To'ytepa, Chino: Chirchiq, Yangiobod, Yangiyol, G'azalkent) mavjud. Viioys markazi Toshkent shahrida joylashgan.
Farg'ona viloyati — (1938- yil 15- yanvarda tashkil etilgai maydoni 6,7 ming kvadrat kilometr bo'lib, 2709,3 ming kisl yashaydi. Viloyat tarkibida 15 ta qishloq tumani (Beshark Bag'dod, Buvayda, Dang'ara. Yozyovon, Oltiariq, Oxun| boboyev, Rishton, So'x, Toshloq, Uchko'prik, Farg'om Furqat, O'zbekiston, Quva) va 9 ta shahar (Farg'ona, Mai g'ilon, Quva, Quvasoy, Qo'qon, Beshariq, Rishton, Yaypar Hamza) bor. Viloyat markazi Farg'ona shahridir.
Xorazm viloyati — (1938- yil 15- yanvarda tashkil etilgai maydoni 6,1 ming kvadrat kilometr bo'lib, 1350,1 ming kisl yashaydi. Viloyat hududida 10 ta qishloq tumani (Bog'ot, GUI lan, Urganch, Xiva, Hazorasp, Xonqa, Shovot, Yangiariql Yangibozor, Qo'shko'pir) va 3 ta shahar (Drujba, Urganchj Xiva) mavjud. Viloyat markazi Urganch shahridir.
Qashqadaryo viloyati — (1943- yil 20- yanvarda tashkil etilgan] maydoni 28,6 rqing kvadrat kilometr bo'lib, 2215,8 ming kishi
sj,aydi. Viloyat hududida 14 ta qishloq tumani (Bahoriston, j?ehq0nobod, Kasbi, Kitob, Koson, Muborak, Nishon, Usmon Viisupov. Chiroqchi, Shahrisabz, Yakkabog', Qamashi, Qarshi, rt'uzor) va 12 ta shahar (Beshkent, Kitob, Koson, Muborak, Tollimarjon, Chiroqchi, Qamashi, G'uzor, Yakkabog', Yangi jsjishon. Shahrisabz) mavjud. Viloyat markazi Qarshi shahridir.
Toshkent shahrida 2156,5 ming kishi yashaydi. Toshkentda 11 ta — Akmal Ikromov, Bektemir. Mirzo Ulug'bek, Mirobod, Sirg'alK Sobir Rahimov, Chilonzor, Shayhontohur, Yunus-obod, Yakkasaroy, Hamza tumanlari mavjud.
O'zbekiston aholisi tez o'sib borayotgan mamlakatlar qatoriga kiradi.1991- yilda O'zbekiston aholisining soni 20,7 mln. kishini tashkil etgan bo'lsa, mustaqillikdan keyingi 10 yil davomida aholi soni 21 foizga o'sdi va 2001-yilning I- yanvarida 25,2 mln. kishini tashkil etdi. O'zbekistonda 120 dan ortiq millat va elatlarning vakillari yashaydi. Aholi sonida o'zbeklarning salmog'i yildan yilga o'sib bormoqda. Aholi tarkibida o'zbeklarning salmog'i 1989- yilda 71,4 foizni tashkil etgan bo'lsa, 1997- yilda 78- foizga yctdi. O'zbekistonning haqiqiy boyligi uning mehnatsevar, saxiy va mehmondo'st xalqidir. O'zbekistonni yoshlar mamlakati deyish mumkin, negaki bolalar, o'smirlar, yoshlar aholining uch-dan ikki qismini tashkil etadi, mamlakat aholisining o'rtacha yoshi 24 yoshga teng.
O'zbekiston qudratli mehnat salohiyatiga ega. Uning mehnat zaxiralari butun aholining deyarli 50 foizini tashkil etadi va mehnatga yaroqli aholi soni har yili o'rtacha 210—220 ming kishtga ko'payib bormoqda. Respublika aholisining savodxonlik darajasi 99,06 foizni tashkil etadi. 15 va undan katta yoshdagi har
roing kishiga hisoblaganda, oliy va to'liqsiz oliy ma'lumotlilar soni 143 kishini, o'rta maxsus ma'lumotlilar soni 200 kishini tashkil etadi. Bilim darajasi jihatidan rcspublikamiz haqli suratda o’qimishli mamlakatlar qatoridan o'rin oladi.
Metallar bo'yicha 40 ta, konchilik-kimyo xomashyosi bo'yicl 15 ta kon qidirib topilgan. Gaz zaxiralari 2 trln. kubometi yaqin, ko'mir — 2 rnlrd. tonnadan ortiq.Eng yirik gaz va neft konlari Ustyurt, Buxoro-Xiva, Janul g'arbiy Hisor, Surxondaryo, Farg'ona mintaqalarida joylashg* Farg'ona, Oltiariq va Buxoro neftni qayta ishlash zavodlari< xilma-xil neft va gaz mahsulotlari ishlab chiqarilmoqda. Ko'i Angren, Sharg'un va Boysun konlarida qazib chiqarilmoqda.
Mamlakatimiz katta gidroenergiya salohiyatiga ega. Chorvc G'azalkent, Farhod GESIari, jami 28 gidroelektroenergetj stansiyalari ishlamoqda. Shuningdek, Sirdaryo, Navoiy, angren va boshqa issiqlik elektrostansiyalari mavjud.
O'zbekistonda dunyoda juda katta oltin, kumush, mij qo'rg'oshin, rux, volfram va boshqa qimmatbaho hamda bag'rida kam uchraydigan metal zaxiralariga boy konlar topilgE va ulardan foydalanilmoqda. Oltinning asosiy zaxiralari, konls Markaziy Qizilqumda joylashgan.
Muruntov oltin koi dunyodagi eng yirik konlar jumlasiga kiradi. O'zbekistonda dan ortiq oltin konlari topilgan bo'lib, ulardagi zaxiralar bo'i cha respublikamiz dunyoda to'rtinchi o'rinda turadi. O'zbekistonda kumush qazib olinayotgan ko'plab kumus konlari mavjud. Shulardan engyirigi Namangan viloyatidagi Oqtep kumush konidir. Shuningdek, rangli metallar — mis, qo'rj g'oshin, rux, volfram. molibden, kadmiy, reniy, nikcl va bost qalar qazib olinadi. Rangli metallar zaxiralari Olmaliq — konlarida ko'proq jamlangan.
Olmaliq kon metallurgiya kombira O'zbekistondagi eng yirik inshootlardan bolib, unda Qalmoqqir boshqa konlardan qazib olinayotgan rangli metallar qayta ishlanac Qo'rg'oshin-rux, asosan, Jizzax viloyatining Uchquloch va Sui xondaryo viloyatining Xondiza konlarida qazib olinadi. Respublikada 20 ta marmar,15 ta granit va gabbro koni topil gan. Ulardan eng yiriklari G'ozg'on, Nurota, Forish konlaridir. Katta miqdordagi zaxiralarga cga kal tuzi, tosh tuzi konlari mavjud bo'lib, ulardan kaliyli o'g'itlai kalsiy va kaustik sodalar ishlab chiqarilmoqda. Qo'ng'irot zavodi eng yirik korxonalardan biri hisoblanadi. Hozirga qadar 2700 dan ziyod turli foydali qazilma konlari va ma'dan mayjud bolgan joylar aniqlangan. Umumiy mineral xomashyo potensiali 3,3 trln. AQSH dollaridan ortiqroq baholangan. O'zbekiston tuprog'i unumdor, sug'orma-dehqonchilik ri-vojlangan. O'zbekistonning yer fondi 44,74 mln. gektarni tashkil etadi, shulardan 32 mln. gektari qishloq xo'jalik ishlab chiqa-rishida foydalaniladi. Qishloq xo'jalik yerlarining katta qismi (83,5 foizi) o'tloq va yaylovlardan iborat. Sug'oriladigan yerlarning umumiy maydoni 4,3 mln. gektar bo'lib, ulan asosan, Farg'ona va Zarafshon vodiylari, Qashqadaryo, Surxondaryo va Xorazm vohalari, Mirzacho'l massivida joylashgan.
“O‘zbekiston Respublikasining ma'muriy-hududiy tuzilishi to‘g‘risida”gi qonun prezident tomonidan imzolandi. Hujjat Qonunchilik palatasi tomonidan 2020 yil 19 mayda qabul qilingan, Senat tomonidan 2020 yil 7 avgustda ma'qullangan.