Асосий ривожланиш тенденция ва йўналишларини аниқлаб олиш муҳим аҳамият касб этади

 
Тариф квотаси 
Импорт божи ички қарама-қаршиликка эга. Яъни ишлаб чиқарувчилар бир тарафдан 
халқаро рақобатдан қутилиш мақсадида бундан манфаатдор бўса, иккинчи томондан иш 
вақтидан ташқари пайтда истеъмолчи сифатида импорт тарифига қаршидирлар. Бу зиддият 
қисман тариф квотасини жорий қилиш орқали ҳал этилади.. 
Тариф квотаси — ўзгарувчан божхона божи кўриниши бўлиб, бож ставкаси миқдори 
импорт қилинадиган товар ҳажмига боғлиқ бўлади: маълум чегарадаги импортга пастроқ 
миқдордаги бож, бу чегарадан ошиб кетганда юқорироқ бож ўрнатилади.
3.3.3.-расм. Тариф квотаси 
Фараз қилайлик, ички талаб (D
d
), ички 
таклиф (S
d
) ва жаҳон таклифи (S
w
) чизиқлар 
билан ифодаланган. Савдо бошланмасдан 
олдин товар нархи 540 долларга тенг. Эркин 
савдо шароитида товар нархи 400 долларга 
тушади. Бу нархда мамлакат 5 бирлик товар 
ишлаб чиқаради ва 40 бирлик товар истеъмол 
қилади. Бинобарин, 35 бирлик товар импорт 
қилади. 
Ички 
ишлаб 
чиқарувчиларни 
ҳимоялаш мақсадида дастлабки 5 бирлик 
товар импортга 10 фоизлик, ундан ортиғига 
20 фоизлик импорт божи жорий қилинади. 
Илгари мамлакат сезиларли даражада кўпроқ 
товар импорт қилганлиги боис, товарнинг ички нархини 480 долларгача кўтарувчи икки 
қаватли тариф юзага келади. Натижада ички ишлаб чиқариш 15 бирликка етади, истеъмол 30 
тага, импорт 15 тага камаяди. Чегаравий эффект а га тенг бўлади, тўғридан тўғри иқтисодий 
зарар тарифдаги бўлгани каби b+d га тенг бўлади. 
Даромад сегменти с бир неча сегментчаларга бўлинади. Дастлабки 5 бирлик товарга 10 
фоизлик, яъни 40 долларга тенг бож жорий қилинган, 200 долл. (с
1
=5х$40=$200) 

---

42 
миқдоридаги фойда бюджетга тушади. Кейинги 10 бирлик товарга 80 долларлик бож 
ўрнатилган, демак 800 доллар (с
2
+с
3
= 10х $80= $800) ҳам бюджетга тушади. с
4 
(с
4
= 5х $80- 
5х $40= $200) сегмент эса маҳаллий компанияларнинг кўзда тутилмаган фойдасидир. Яъни 
бу компаниялар товарни 440 доллардан сотиб олиб 480 доллардан сотиш имкониятига эга 
бўлади. Агар экспортёрлар товар нархини 480 долларга оширишса, кўзда тутилмаган 
даромадга хорижликлар эга бўлади.