Асосий ривожланиш тенденция ва йўналишларини аниқлаб олиш муҳим аҳамият касб этади

2.3.1-а расм. Савдо бўлмаган шароитдаги мувозанат (Ўзбекистон). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.3.1-
б расм. Савдо бўлмаган шароитдаги мувозанат (Япония). 
 
1-б расмдаги ишлаб чиқариш имкониятлари эгри чизиғи эса Япония ўзи нисбий 
устунликка эга бўлган 2-товарнинг ҳар бир қўшимча бирлигини ишлаб чиқаришни 
таъминлаш учун борган сари ортиб борувчи 1-товар бирлигидан воз кечишга мажбур 
бўлишини кўрсатмоқда.
@ Трансформациянинг чегаравий меъёри (marginal rate of transformation) — 1-
товарнинг қўшимча бирлигини ишлаб чиқариш учун воз кечиладиган 2-товар сони. 
Ўрнини қоплашнинг чегаравий меъёри (marginal rate of substitution) — мавжуд 
истеъмол даражасининг сақланиб қолиши таъминланган ҳолда 1-товарнинг қўшимча 

---

28 
бирлигини ишлаб чиқариш учун воз кечиладиган 2-товар миқдори.
Халқаро савдо қуйидаги жиҳатлар билан характерланади: 

Ишлаб чиқариш имкониятлари эгри чизиғи ҳар бир мамлакатда турлича, бу 
уларда ўзаро савдога киришишга иштиёқ туғдиради;

Агар ишлаб чиқариш имкониятлари эгри чизиғи мос келса, яъни ишлаб 
чиқариладиган товарлар нисбати ҳар икки мамлакатда бир хил бўлса, ўзаро савдо 
истеъмолчиларнинг диди ва истакларидаги фарққа асосланади, бу эса жуда яқин 
мамлакатларда ҳам ҳеч қачон тўлиқ мос келмайди; 

Таклиф трансформациянинг чегаравий меъёри, талаб эса ўрнини қоплашнинг 
чегаравий меъёри билан аниқланади;

Халқаро савдо амалга ошадиган мувозанат нархи товарга бўлган жаҳон нисбий 
талаби ва жаҳон нисбий таклифи билан аниқланади. 
Мамлакатлар бир-бири билан савдо муносабатларига киришгунча бўлган мувозанат 
трансформациянинг чегаравий меъёри (таклиф) ва ўрнини қоплашнинг чегаравий меъёри 
(талаб) ўртасидаги ўзаро таъсир орқали ўрнатилади. Ўзбекистоннинг ишлаб чиқариш 
имкониятлари эгри чизиғи ўрнини қоплашнинг чегаравий меъёри эгри чизиғи (I) билан A 
нуқтада туташган, ушбу нуқтада мамлакат эҳтиёжларини қондириш максимал даражага 
этади – Ўзбекистон ўзи ишлаб чиқарадиган 1- ва 2- товарларни максимал миқдорда истеъмол 
қилади. Япониянинг ишлаб чиқариш имкониятлари эгри чизиғи эса ўрнини қоплашнинг 
чегаравий меъёри эгри чизиғи (I*) билан A* нуқтада туташган, яъни ушбу A* нуқтада 
мамлакат эҳтиёжларини қондириш максимал даражага этади – Япония ўзи ишлаб 
чиқарадиган 1- ва 2- товарларни максимал миқдорда истеъмол қилади.
Ишлаб чиқариш имкониятлари эгри чизиғлари ва ўрнини қоплашнинг чегаравий 
меъёри эгри чизиғлари шаклининг ҳар хиллиги туфайли 1- ва 2-товарларнинг Ўзбекистон ва 
Японияда (A ва A*) турлича бўлади. 1-товарнинг нисбий мувозанат нархи Ўзбекистонда A 
нуқтадан ўтувчи тўғри чизиқ билан ифодалан ва у 2-товарнинг 1/4 бирлигига тенг, яъни P
A
= 
P
1
/P
2
= 1/4
Японияда эса ушбу нарх A* нуқтадан ўтувчи тўғри чизиқ билан ифодаланган бўлиб, бу 
нисбий нарх 2-товарнинг 4 бирлигини ташкил этади: P
A
*
= P
1
/P
2
= 4
Шу нарса аниқ равшанки,