|
Suyak to`qimasining regeneratsiyasi. Suyak to`qimasining regeneratsiyasi suyak usti pardasi hisobiga bo`ladi. Agar suyak butunligi buzilsa, suyak singan yerga qo`shni qismlarning suyak usti pardasi hujayralari intiladi. Natijada, ikki tomonning suyak usti pardasi birlashadi. Suyak usti pardasida juda ko`p qon tomirlar va osteoblastlar paydo bo`ladi. Shu yerda nozik suyak plastinkalari hosil bo`la boshlaydi. 10-12 kundan so`ng suyak plastinkasi suyak-ning singan qismini mufta shaklida o`rab oladi va buni suyak qadog`i deyiladi. Dastlab suyak qadog`i osteon tuzilishga ega bo`lmaydi, lekin keyinchalik uning o`rta qismi shunday tuzilishga ega bo`lishi mumkin. Suyak to`qimasining regeneratsiyasi organizmda yetarli miqdorda kaltsiy, fosfor tuzlari va turli mikroelementlar bo`lishini talab qiladi. Uzida turli xil mikroelementlar kompleksini saqlovchi bkologik aktiv birikmalar (masalan, mumiyo) suyak jarohati bitishini tezlashtiradi.
Ba’zi patologik holatlarda suyak to`qimasi sog` organizmlarda uchramaydigan yerlarda ham (buyrak, o`pka, qalqonsimon bez, ko`z pardalari, qon tomir devorlarida) hosil bo`lishi mumkin. Bunday suyaklanish holati ektopik yoki skeletdan tashqarida suyaklanish deyiladi.
SUYAK O’SISHIGA TA’SIR KURSATUVCHI OMILLAR
Suyakning normal o`sishi va rivojlanishi tashqi va ichki omil-larga bog`liq. Shunday omillardan biri ovqat rejimidir. Kaltsiy va fosfornnng qonda yetishmasligi suyak to`qimasining qattiqligi va plastikligining o`zgarishlariga olib keladi. Suyak to`qi-masining va suyaklarning tuzilishi va o`sishiga vitaminlar (C, D, A), endokrin bezlar ishlab chiqargan gormonlar katta ta’sir ko`rsatadp. Vitamin D yetishmasligi (raxit kasalligi) suyakda kaltsiy tuzlarn kamayishiga va suyak to`qimasining yum-shoqlanishiga olib keladi. Vitamin C yetishmasa suyaklarning o`sishi sustlashadi va to`xtaydi. Endokrin bezlardan qalqonsimon old bezi gormoni (paratirin) suyaklarning o`sishi va tuzilishiga kuchli ta’sir ko`rsatadi. Bu gormon ko`payganda suyaklardan kal-tsiy yuvilib ketib, ularning plastikligi buziladi (fibroz ostit kasalligi). Qalqonsimon bez gormoni tireokaltsitonin esa paratiringa qarama-qarshi ta’sir ko`rsatadi. Shuningdek, suyak to`-qimasining tuzilishi, o`sishi gipofiz, epifiz va jinsiy bezlar garmonlarining ta’siriga ham bog`liq.
Suyak to`qimasida butun umr davomida yemirilish va qayta ho-sil bo`lish jarayonlari sodir bo`lib turadi. Eskirgan osteonlar osteoklastlar tomonidan yemiriladi va so`riladi (resorptia - so`rilish). Ular o`rniga osteoblast hujayralari yordamida yangi osteonlar hosil bo`ladi. Suyak to`qimasining qayta qurilib turishiga ko`p omillar, jumladan, to`qimaga ko`rsatiladigan jismoniy bosimning o`zgarishi, to`qimaning ma’lum bir qismlarida manfiy va musbat zaryadlangan zonalarning bo`lishi (pyezoelektrik effekt) va boshqalar ta’sir ko`rsatadi.
SUYAKLARNING O’ZARO BIRLASHUVI
Suyaklararo bog`lanish harakatsiz (sindesmozlar, simfizlar, sinxondrozlar va sinostozlar) va erkin harakatli bo`g`imlar shaklida bo`lishi mumkin.
Sindesmozlar - suyaklarning o`zaro zich tolali biriktiruvchi to`qima orqali birlashuvidir. Bunda pishiq kollagen tolalar qo`shni suyaklar to`qimasiga teshib kiradi va u bilan tutashib ketadi. Sindesmozlarga kalla suyaklarining bog`lanishi misol bo`ladi.
Si n x on d r o z l a r - suyakning tog`ay to`qimasi yordamida birlashuvidir. Bunda asosan tolali tog`ay ishtirok etadi (umurtqalararo disklar). Har bir disk tashqi tolali fibroz halqa va yumshoqroq bo`lgan pulpoz markazdan iborat. Pulpoz markaz yosh bolalarda asosan gomogen moddadan iborat. 7-8 yoshda unda kollagen tolalar va tog`ay hujayralar paydo bo`ladi. Tolalar miqdori bola ulg`aygan sari oshib boradi va 20-23 yoshga kelib pulpoz markaz tolali tog`ay tusini oladi. Simfizlar - suyaklarning tog`ay va biriktiruvchi to`qima orqali birlashuvi, qov suyaklarining birlashuvi bunga misol bo`la oladi. Bunda, ikki qov suyagi o`zaro mustahkam zich tolali biriktiruvchi to`qima yordamida birlashadi. Tog`ay to`qimasi esa faqatgina ikkala qov suyagining yuzasida joylashadi. Chanoq suyaklaridagi bu simfiz birlashuv ayol ko`zi yorish vaqtida cho`zilib, homilaning tug`ilishiga imkon yaratib beradi.
Sinostozlar - ikki suyakning bir-biri bilan o`ta mustahkam birlashuvi bo`lib, bunga chanoq suyaklarining tutashuvi misoldir.
Ajralgan (erkin harakatli) birlashuvlar yoki bo`g`imlarda suyaklarning bir-biriga tegib turuvchi yuzalari tog`ay bilan qoplangan. Ular orasida ba’zan oraliq tog`ay meniski bo`lishi mumkin. Bo`g`imlar kapsula bilan o`ralgan. Bo`g`imlar orasida sinovial suyuqliq bo`lib, u harakatning erkin kechishini ta’min.laydi.
Suyaklar yuzasini qoplovchi tog`ay bo`g`im tog`ayi deb ataladi. Bo`g`im tog`ayida mayda, yassilashgan xondrotsitlar joylashadi. Ularning ostida tipik xondrotsitlar izogen gruppalar hosil qiladi. T o g` a y t o` q i m a c i n i n g suyak bilan chegarasida ohaklangan tog`ayni va kngi hosil bo`layotgan suyak to`qimasini ko`rish mumkin.
Bo`g`im kapsulasi tashqi fibroz qavat va ichki sinovial pardadan iborat. Tashqi qavat zich tolali biriktiruvchi to`qimadan tuzilgan. Ichki pardada esa bo`g`im bo`shlig`iga qaragan qoplovchi qavat, uning ostida esa kollagen-elastik tolalar qavatlari farqlanadi. Ichki qoplovchi qavat sinoviotsit hujayralaridan tashkil topadi. Bu hujayralar bir turda bo`lmay, ular orasida sinovial fibroblastlar, makrofaglar va kam differensiallashgan hujayralarni ko`rish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
