|
Tuproqning infiltratsiya bilan ifloslanishi
Turli xil kimyoviy moddalarni ishlatish bilan suvni ifloslantirganimizda, quruqlik va suv o'rtasida infiltratsiya jarayoni sodir bo'ladi. Suv o'tkazadigan barcha ifloslanishlar filtrlash jarayonida tuproqda qoladi. Odamlar, shuningdek, uydan, ishdan, sog'liqni saqlashdan, ishlab chiqarishdan va hokazolardan har xil chiqindilarni ko'p miqdorda tashlaydilar. To'g'ridan-to'g'ri ma'lum bir joyda erga tushadi. Keyinchalik, bu qoldiqlarning degradatsiyasi jarayoni atrof-muhitga ta'sir qilish va uning oqibatida yuvilish tufayli yuzaga keladi. Lixivizatsiya suvga aralashtirilgan va tuproqqa singib ketadigan kimyoviy moddalardan boshqa narsa emas. Bunga mo'l-ko'l yog'ingarchilik paytida erdan ifloslantiruvchi moddalarning tortilishi oqibatida kelib chiqadigan ifloslanish qo'shilishi kerak. Kontaminatsiyalangan maydon va havoning aloqasi har doim ham to'g'ridan-to'g'ri emas. Shuning uchun tuproqni ifloslanishining asosiy manbai zaharli moddalar ko'milganda sodir bo'ladi. Ushbu toksik moddalar filtrlanadi va oxir-oqibat ifloslanadi biz sug'orish, ichish va oziq-ovqat zanjiri orqali odamlarga zarar etkazish uchun foydalanadigan er osti suvlari. Buning sababi ifloslangan har qanday qush yoki baliqni iste'mol qilamiz. Tuproqning ifloslanishining yana bir sababi bu chiqindilarni noto'g'ri saqlashidir. Ko'p miqdordagi axlatlar er yuzida to'planib qoladigan yoki hatto ko'milgan noqonuniy ravishda tashlab yuborilgan ko'plab punktlar mavjud. Chiqindilarning bunday to'planishi, buzilishlar va infratuzilmaning yomonligi tufayli bir nechta oqishlarni keltirib chiqarishi va tuproqning tuzilishi va tarkibiga zarar etkazishi mumkin. Yana bir qancha ifloslanish manbalari mavjud, ammo ular kamroq tez-tez uchraydi, masalan, radioaktiv qochqinlar, qazib olish va og'ir metallarning yo'l harakati.
Birinchi darhol oqibat - bu erning sifatini yo'qotish. Ushbu sifatni yo'qotish, har qanday hayvonot va o'simlik turlarini joylashtirish uchun sog'lom ekotizimni yaratish, etishtirish yoki ishlatish uchun foydalana olmaydigan darajada devalvatsiyani taxmin qiladi. Ushbu oqibatlar ko'pincha jimgina azoblanadi, bu son-sanoqsiz turlarning doimiy ravishda tarqalishiga va populyatsiyalarining kamayishiga olib keladi. Agar ifloslanish juda keskin bo'lsa, ko'plab qurbonlar uchun ekologik halokatlar kelib chiqadi. Masalan, Fukusimadagi avariyada sodir bo'lgan radioaktiv qochqin U erni shunday ifloslantirdi, dehqonchilik, chorvachilik va baliq ovlashga jiddiy ta'sir ko'rsatdi.
XULOSA
Insoniyat jamiyat uchun suv beqiyos ahamiyatga ega. Suv murakkab mineral bo’lib, tabiatda gaz, suyuq va qattiq (muz) holatlarda uchraydi.Yer sharining suv resurslariga yuqorida qayd etilganidek okean, dengizlar, daryo va ko’llar, sun’iy suv havzalari, tog’ va qutb muzliklari, yer osti suvlari, tuproq, atmosfera va tirik organizmlar tarkibidagi suvlar kiradi.Yer yuzidagi okean, dengizlarning umumiy maydoni quruqlik yuzasiga qaraganda deyarli 2,5 barobar ko’pdir, ya’ni Dunyo okean suvlari yer sharining ¾ qismini egallagan bo’lib, uning o’rtacha chuqurligi 4000 metrga tengdir.Daryo va ko’l suvlari esa quruqlik yuzasining 3 % ini egallaydi. Muzliklar esa quruqlikning 11 % iga teng bo’lgan maydonni egallaydi. Quruqlik yuzasining 4% ini botqoqlik va botqoqlangan yerlar tashkil qiladi. Yer sharining umumiy suvlar zahirasini asosiy qismini ya’ni 94%, Dunyo okeani hisobiga to’g’ri keladi. Sayyoramizda jami suvning 97,2% ini sho’r, 2,8%ini esa chuchchk suvlar tashkil qiladi. Chuchuk suvning eng ko’p miqdori tabiiy muzliklarda to’plangan. Dunyo bo’yicha chuchuk suvning asosiy qismi Antarktida, Arktika va Grenlandiya muzliklarida saqlanib kelmoqda. Chuchuk suv resurslarining ko’pgina qismi daryo suvlari hisobiga to’g’ri keladi. Bu suv inson tomonidan foydalanish uchun eng yaroqli suvlardan hisoblanadi. Hozirgi kunda insoniyat taraqqiyotida toza suvga bo’lgan ehtiyoj kun sayin juda tez sur’atlarda ortib bormoqda, chunki insonning xo’jalik faoliyatini toza suvsiz tasavvur etib bo’lmaydi. Suv yer yuzasidagi iqlimni vujudga keltirishda asosiy omillardan biri, suv bug’lari esa alohida ahamiyatga egadir.
Atmosfera suvlarisiz joyning ob-havosini tasavvur etib bo’lmaydi. Havoda suv bug’larining miqdori Yer yuzasining qaysi kenglikda joylashishiga bog’liq: ekvator havosida suv bug’lari eng ko’p bo’lsa, qutbiy o’lkalarda eng kam bo’ladi. Shuningdek, yil fasllariga bog’liq holda atmosferadagi suv bug’larini miqdori o’zgaradi. Bulutlarda ko’p namlik to’plangan bo’lib, ba’zilarida yuzlab tonna suv bo’ladi.Bu gigant suv massalaridan iborat bo’lgan havo oqimlari yer yuzasida bir yerdan ikkinchisiga ko’chib joylarga namgarchilik keltiradi, bunda joyning havo haroratiga ham ta’sir ko’rsatadi. Suv shunday qudratli kuchga egaki, Yerning hozirgi relyefi suvning bunday uzluksiz faoliyati natijasida shakllangan va bu relyef qiyofa istiqbolda yanada o’zgarib murakkablashdi. Suv qattiq jinslardan tuzilgan tog’ tizimlarini yemiradi. Toshlar orasidagi suvlar muzlaganda yoriqlarni kengaytirib metindan mustahkam granit va bazaltlarni ham yorib yuboradi. Suv tog’ jinslari tarkibidagi minerallarni sekin-asta yemirib, ularni eritib vodiylarga yetkazadi. Hozirgi kunda suvlarni toza saqlab qolish butun insoniyatni jiddiy tashvishga solib turgan muammolardan bo’lib qolmoqda.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.U.Y.Odum. Ekologiya.2-tom. – M.: Mir, 2014. - 328 b.
2.D. Yormatova. Ekologiya. Toshkent – 2012.
3.D. Yormatova, X.Xushvaqtova. Ekologiyadan amaliy mashg‘ulotlar. Toshkent, Fan va texnologiyalar. 2012.
4.D.Yormatova. Sanoat ekologiyasi. Toshkent. Faylasuflar uyushmasi – 2008.
5.H.Tursunov, T.Rahimova. Ekologiya. Toshkent, Chinor. 2009-yil.
6.Sh.Shirinboyev, M.Sarfin. Atrof muhitni muhofaza qilish. Samarqand. 2003-yil.
7.S. Mustafoyev, S. O‘roqov, P.Suvonov. Umumiy ekologiya. Toshkent. 2006-yil.
8.http://www.wwf.ru/climate/
9.http://www.ecomuseum.kz//dieret.html
Do'stlaringiz bilan baham: |
