Ashyoshunosligi

IV bob
ORGANIK QURILISH ASHYOLARI
ARXITEKTURADA
i.
Tayanch iboralar: bitum, to‘Idirgich, smola, yog\ asfalten, marka, rangli
tog‘ jinslar, asfalt-beton, kukun to ‘Idirgich, marka, monomer, polimer,
polimerizatsiya, polikondensatsiya, lok, bo ‘yoq, ondulin, shisha tola va h.k.
4.1. Bitumli bogiovchi ashyolar
Dunyoda qayta ishlanadigan neft mahsulotlarining 2—3% i 
bitumli bog‘lovchilar ishlab chiqarishga sarflanadi.
Respublikamizda ishlatilayotgan bitumlaming 60—70% i yo‘l 
qurilishiga, 20—24% i umumiy qurilishga, 5—7% i tom yopish 
ishlariga, 1—2% i maxsus ishlarga sarflanadi. Organik bog‘lovchi
54

---

iiituklalar nafaqat yo‘l qurilishida, balki sanoat korxona raaydon- 
l.ii'i, iangli yo‘lkalar qurishda, rangli tombop va gidroizolyatsiya 
.r.liyolnri ishlab chiqarishda hamda radioaktiv nurlardan saqla- 
iii.'.liclu kcng ishlatiladi.
Xossalari, kimvoviy tarkibi va ishlab chiqarish texnologiyasiga 
ko ia organik bogMovchi moddalarni quyidagi guruhlarga bo‘lish 
nuimkin:
tabiiy, neftli va slanes bog‘lovchilari. Ular naften, aromatik 
\.i inotan qatorli uglevodlardan tashkil topgan bo‘lib, kislorod, 
ollingugurt va azotli moddalar birikishidan hosil bo‘lgan;
toshko‘mir, torf, yog‘och qatronli bog‘lovchilar, asosan, 
.immatik uglevodlardan tashkil topgan.
Organik bog‘lovchilarni asosiy xossalari va tarkibiga ko‘ra 
t|iiyidagi sinflarga bo‘lish mumkin:
- qattiq bitum va qatronlar 20—20°C haroratda quyuq, 180°C 
lia csa suyuq holatga aylanadi;
- qayishqoq bitum va qatronlar yuqoridagi haroratlarda 
(|ayishqoq va oquvchan holatga aylanadi;
- suyuq bitum va qatronlar 20—25°C haroratda suyuq to ‘ki- 
luvchan bo‘ladi. Ulaming tarkibida esa uchuvchan siyrak mole- 
kiilali uglevodorodlar mavjud, uni 15—120°C haroratda ishlatish 
mumkin. Uchuvchan uglevodorod bug‘lanib ketishi hisobiga vaqt 
oMishi bilan quyuq bitum va qatron kabi xossalariga ega bo‘ladi;
- bitumli suv — bitum yoki qatron zarrachalarini o ‘zaro 
yopishtirmagan holda suvda suzib yurishini ta ’minlash uchun 
emulgator qo‘shilmasi bilan yuqori tezlikda qorishtirib olingan 
bog‘lovchidir. Oddiy haroratda bitumli suv to ‘kiluvchan holatda 
bo'ladi. Uni qum va yirik to ‘ldirgichlar bilan qorishtirib saqlaganda 
undagi suv bug‘lanib zarrachalar o£zaro yaqinlashadi va qorishma 
yoki asfalt-beton holatiga aylanadi.