Ashyoshunosligi

8.8. Haykaltaroshlik ashyolari
♦ Tosh haykaltaroshligi
Tosh
— haykaltaroshlikda ko‘p ishlatiladigan mustahkam tabiiy 
ashyodir. Barcha tosh turlaridan haykaltaroshlik uchun eng yax- 
shisi — bu marmar. Shuningdek, bu sohada granit, ohak toshi va 
qum toshi keng ko‘lamda qo‘llaniladi. Bu esa o‘z navbatida yanada 
yaqqol badiiy obrazlami yaratishga imkon tug‘diradi 
(8.11-xasm).
Bir muncha katta bolm agan haykaltaroshlikdagi shakllar uchun 
har xil yarim qimmatbaho, ajoyib rangli va tuzilishidagi naqshlar 
bilan ajralib turuvchi toshlar (yashma, xalsedon, nefht, ametist 
va hokazolar)dan foydalaniladi.
♦ Loy haykaitaroshligi
Soz tuproq (loy) —
haykaltaroshlikdagi 
b irlam ch i ashyo hiso b lan ib , u n d a n
nafaqat bo‘lajak asarning modeli, ba’zida 
mustaqil badiiy asarning o‘zi ham yara- 
tiladi. Uning tarkibidagi minerallaming 
so n i (te m ir o k isid i, u g lev o d o ro d
q o ‘shilm alari va boshqalar)ga qarab 
8.12-rasm.
Loy 
tuproq rangi o‘zgaradi, ya’ni oq, sariq,
haykaltaroshligi 
qizil, qoram tir qizil, qora va yashil
ranglarda bo‘ladi. Haykaltaroshlik ish- 
larida ko‘proq qo‘l keladigan soz tuproq — bu sarg‘ish va kulrang- 
yashil rangli tuproq 
(8.12-rasm).
Tuproqning haykaltaroshlikda qo‘l keladigan eng muhim
xususiyati
— bu uning yopishqoqligi hisoblanadi, ya’ni unga 
berilgan shakhii tanasi bo‘ylab yoriq qoldirmay saqlab qolishidir. 
Tuproqning yopishqoqlik xususiyati, uning tarkibidagi qumning 
miqdoriga bog‘liq. Tarkibida ko‘p miqdorda qum bo‘lgan tuproqni 
haykaltaroshlikda ishlatib bo‘lmaydi. Soz tuproqni haykaltarosh­
likda ishlatishdan oldin u bir necha oylab usti ochiq holda yomg‘ir- 
qorda saqlanadi va natijada tuproq tuzilishi yanayam yopishqoq

---

lut lili, si fu ti yaxshi bo'ladi. Tuproqning yana bir qimmatli xusu- 
iMill.inclan biri — bu uning namlikni o‘zida ushlab tura olishi, 
i m uni uzoq vaqtdan keyin xam ishlatish mumkinligi. Tup- 
nH|(hn ishlangan loy haykal tezda qurimasligi va kirishib darzlar 
lu»
m
I bolmasligi uchun uning tarkibiga o‘simlik moylari, ma- 
il.m, kanakunjut (kastorka) moyi va shu bilan birga, 1,5—2% 
iinproq og‘irligiga ko‘ra) kraxmal yoki dekstrin yelimi qo‘shi!adi.