Ashyoshunosligi

Sinash uchun savollar:
1. Organik bog ‘lovchilarning tasnifiga tushuncha bering.
2. Suyuq bitum nima?
3. Bitum qanday xossalarga ega?
4. Bitum suvi, xili va emulgatorlar haqida gapiring.
5. Asfalt-beton qanday tarkibga ega, uning tuzilishi va mineral to ‘Idirgichlarni
izohlang.
6. Bitum xossalarining asfalt-betonga ta ’siri qanday?
7. Qumli va yirik to ‘Idirgichli asfalt-beton.
8. Sirti faol mineral to ‘Idirgichlar.
89

---

9 Asfalt-beion qorishmasi, uni tayyorlash texnologiyasi.
10. Eski asfalt-betonni ishlatish (regeneratsiya).
11. Quruq-issiq sharoitda yo 7 qurilishibop ashyolarning chidamliligini
oshirish.
V bob
PARDOZBOP POLIMER QURILXSH
ASHYOLARI
Plastmassalar deb, siyrak molekulali suyuq smola yoki sintetik 
kukunlarning maxsus texnologik usulda ishlab olingan zieh 
molekulali qattiq va egiluvchan ashyolariga aytiladi. Bu ashyolar­
ning eng muh im xossalaridan biri — ulardan oddiy va yuqori 
haroratda xohlagan shakldagi rangli pardozbop buyumlar ishlash 
mumkin.
Plastmassadan to ‘ldirgichsiz va har xil to ldirgich qo‘shib 
ishlangan qoplama va bezakli buyumlar, juda zieh buyumlar, 
ko‘p kovakli (yacheykali) yoki tolali yengil ashyolar, temir va 
oynasimon plastiklar, sirti chiroyli qilib ishlangan qoplamabop 
o‘rama ashyolar, havo o‘tkazmaydigan to ‘qimalar, shuningdek, 
emulsiya, yelim, mastika (bo‘tqa) va har xil tolalar juda ko‘plab 
ishlab chiqariladi. Plastmassalarning bunchalik keng tarqalganligiga 
sabab shuki, ular tabiiy ashyolarga ko‘ra yuqori sifatli, rang- 
barang hamda qurilish uchun juda qim m atli xossalarga ega. 
Shunday xosslardan biri uning yuqori mustahkamligi va hajmiy 
zichligining kichikligidir. Shu bilan birga, zararh muhitga chidam- 
liligi, issiqni kam o'tkazishi, elektr tokini o'tkazmasligi va tashqi 
ko'iinishining chiroyliligidir.
Siyrak va zieh molekulali birikmalar o £rtasidagi moddalami 
oligomerlar deb ataladi.
0 ‘igan asrning boshlarida oddiy kimyoviy tarkibdagi siyrak 
molekulali modda — moiiomerlarni sun’iy qayta ishlab, sintez 
yo‘li bilan zieh molekulali polimerlar olindi. Sintetik polimerlarni 
olish texnologiyasiga ko‘ra, ular termoplastik va termoreaktiv 
turlarga boMinadi.
90

---

Polixlorvinillar (PX¥) yaltiroq, rangi sariq-kulrangdan to jigar 
ranggacha bo‘ladi. U quyidagi usulda olinadi. Metandan iborat 
tabiiy gaz 1500— 1600°C da qizdirilib, asetilen gazini xlorid kislota 
bilan biriktiriladi va vinüxlorid suyuqligining polimerizatsiyalanishi 
(qotishi) natijasida oq va yengil unga o£xshash modda hosil bo'iadi. 
Bu vmilxloriddir 
(5.1-rasm).
U ko£pligi, arzonligi va har tom onlam a ishlatilishi bilan 
boshqa poîimerlardan farq qiladi. PXV kislota, ishqor, spiît va 
moylar ta’siriga chidamli, U issiq holatda cho‘ziîuvchan bo‘lganligi 
uchun har xil rangdagi gulli yupqa pardalar ishlab chiqarishga 
imkon beradi. PXV smolalari egiiuvchan, suvga chidamli.
Jumladan, yupqa o‘rama pardalar, shuningdek, ko‘p kovakü 
issiqlikni saqlovchi pardozbop ashyoiar, plintus, tarnov, qo‘1 
ushlagichlar va shunga o‘xshashlarni olishda ishlatiladi.
5