Disk jurgiziwshiler.
Maǵlıwmatlardı saqlaw, hújjetlerdi hám programmalardı
bir orından ekinshi jayǵa alıp ótiw, bir kompyuterden ekinshisine ótkeriw
kompyuter menen islegende paydalanatuǵın informaciyanı mudamǵı saqlaw ushın
disklardaǵı jıynagichlar isletiledi. Olar eki túrde bolıp, mayısqaq disklar (disketalar)
hám qattı disklardaǵı jıynagichlar (vinchesterler) dep ataladı.
Iyiliwsheǹ disklar
(disketalar) ga maǵlıwmatlardı jazıw hám olardan
maǵlıwmatlardı oqıw ushın disk jurgiziwshi (diskovod) apparatı isletiledi. Disk
jurgiziwshiniń eki túri ámeldegi: 3, 5 dyuymli disketaga mólsherlengen model hám
5, 25 dyuymli disketaga mólsherlengen gónergen model.
Kompakt disklar
. Optikalıq disk (CD-ROM) ushın disk jurgiziwshiniń jumıs
principi mayısqaq disklar ushın disk jurgiziwshilerdiń jumıs principine uxshash
bolıp tabıladı. CD-ROMning maydanı lazer gellekke salıstırǵanda ózgermeytuǵın
chizikli tezlik menen háreketlenedi, múyesh tezlik bolsa gellektiń radial
jaylasıwına qaray ózgeredi. SD-ROMning ónimliligi ádetde onıń qandayda bir
waqıt dawamında maǵlıwmatlardı úzliksiz ózlestiriwindegi tezlik xarakteristikaları
hám maǵlıwmatlarǵa jetiwdiń ortasha tezligi menen anıqlanadı. Olar uyqas túrde
Kbayt/s hám ms birliklerde ulchanadi.
DVD disklar
- bul DIGITAL VIDEO DISK sózlerinń bas hárıbiden ibarat atlı
disklar esaplanadı. Bul disklar 4. 5 Gbayt kólemge iye bolıp, CD disklarǵa
salıstırǵanda 7 ese kóp informaciya siydırıwı múmkin.
Flash yadlar
júdá úlken kólemdegi informaciyanı óz ishine sig'dira alatuǵın
yarım ótkeriwshili elementlerden qurılǵan yad. Házirgi kúnde flesh yadlardıń
kólemi 32 Gb ge shekem bolǵan informaciyanı ózine sig'dira aladı. Flesh yadlar
ólshem tárepinen júdá kishi bolıp paydalanıw ushın júdá qóllaw. Flash yad eń kishi
ko'rnishdagi elektr menen isleytuǵın, maǵlıwmat jazılatuǵın, óshiriladigan hám
programmalashtiriladigan yad túri esaplanadı. Onıń tiykarǵı bólimleri yarım
ótkeriwshilerden struktura tapqan boladı. Olar yad ketekshesinde bir tranzistordan
struktura tabadı. Quwatı bolsa 1 MB den 1 GB ge shekem boladı. Olar energiyaǵa
ózbetinshe, yarım ótkeriwshili yad bolıp, qayta jazıw múmkinshiligi ámeldegi.
Qosımsha energiya talap etpeydi. Tek ǵana maǵlıwmatlardı yadıǵa jazıw ushın
energiya sarplanadı. Odaǵı maǵlıwmatlarǵa ózgertiw kirgizgen halda saqlaw
múmkinshiligi da ámeldegi. YArim ótkeriwshili bolıp, mexaniq yamasa
háreketleniwshi bólimlerden struktura topmagan bolıp, integral mikrosxema
tiykarında qurılǵan (IC-Chip). Basqa yarım ótkeriwshili yad túrlerinen ayrıqsha
túrde flesh yad ketekshesi kondensatorlardan struktura topmasdan, bálki bir birden-
bir tranzistordan struktura tabadı. Flesh yadnıń bir ketekshesinde bir neshe bıyt
informaciya saqlanadı. Oǵan jazılǵan maǵlıwmat uzaq waqıt saqlanıwı múmkin
(20 den 100 jılǵasha).
Kirgiziw-shıǵarıw apparatları ne? Kirgiziw apparatlarına klaviatura, skaner,
cifrlı foto hám video kamera, mikrofon, sensorli ekran sıyaqlı apparatlardı kirgiziw
múmkin. CHiqarish apparatlarına bolsa printer, proektor, monıtor, plotter, dawıs
gernayları sıyaqlı apparatlar kiredi. Kompyuterler tiykarǵı apparatlardan tısqarı bir
qatar átirap apparatlarına da iye. Olardı geyparaları menen tanısıp shıǵamız.
Printerler.
Printer - maǵlıwmatlardı qaǵazǵa shıǵarıwshı apparat. Barlıq
printerler tekstli maǵlıwmattı, kópshiligi bolsa súwret hám grafiklerdı de qaǵazǵa
shıǵaradı. Reńli suwretlerdi shıǵarıwshı arnawlı printerler da bar. Printerlerdiń
tómendegi túrleri ámeldegi: iyneli, púrkegishli, lazerli.
Iyneli printerler - keń tarkalgan printerlerden biri. Bul printerdiń islew
qaǵıydası tómendegishe: printerdiń jazıw gelleginde vertikal tártipte iyneler
jaylasqan. Gellek jazıw qatarı boylap háreketlenedi hám iyneler kerekli waqıtta
boyalǵan lenta arqalı qaǵazǵa urıladı. Nátiyjede qaǵazda belgi yamasa súwret
payda boladı.
Púrkegishli printerde súwret qaǵazǵa arnawlı apparat arqalı purkaladigan sıya
tamshılarınan júzege keledi. Lazerli printerler baspaxana sapa dárejesine yakin
sapalı jazıwdı támiyinleydi. Modemlar. Modem telefon tarmaǵı arqalı kompyuter
menen baylanıs etiw imkaniyatın beretuǵın apparat bolıp tabıladı. Skanerler.
Skaner - kompyuterge tekst, súwret, slayd, fotosurat kórinisinde kórsetilgen
suwretler hám basqa grafik informaciyalardı kompyuterge avtomatik túrde
kirgiziwge mo'lljallangan apparat bolıp tabıladı. Skanerlerdiń hár qıylı modelleri
ámeldegi. Eń tarkalgani-stol ústi, planshetli hám reńli skanerler bolıp tabıladı.
Plotterler - bul, kompyuterden shıǵarılıp atırǵan maǵlıwmatlardı qaǵazda
súwret yamasa grafik kóriniste súwretlew imkaniyatın beretuǵın apparat bolıp
tabıladı. Ádetde onı grafik jasaytuǵın (grafopostroitel) dep da atasadı.
Prezentaciyalardıń texnikalıq quralları Multimedia qurallarıǵa, atap aytqanda
audiokolonka, mikrofon, videoproektor, Web kamera, TV tuner, CD-ROM v. h. lar
kiredi.
Videoproektor - kompyuterde tayarlanǵan audio video-materiallardı úlken
ekranǵa chikarish ushın xızmet etedi. Cifrlı fotoapparat- hár qıylı processlerdegi
alınǵan súwretlerdi kompyuterge alınıp onı qayta islew arqalı slayd, videoproektor,
kodoskop járdeminde kórsetiw etiliwi múmkin. Usı EHM quramındaǵı arifmetik
— mantikiy, basqarıw, yad, informaciyanı kirgiziw hám shıǵarıw sıyaqlı apparatlar
onıń arxitekturasın sırtqıl etediler.
Universal EHMlar arxitekturasına qaray kuyidagilarga bulinadi:
Birinshi áwlad EHMlari — bul quramında operativ yad apparatı da bar bolǵan
«bazaviy EHM»bolıp tabıladı.
Ekinshi áwlad EHMlari — bul birinshi áwlad mashinasıdan quramında sırtqı
yad apparatı da bar ekenligi menen parıq etedi;
Úshinshi áwlad EHMlari — bul ekinshi áwlad mashinasıdan quramında
informaciya almasıw apparatı (kanal) da bar ekenligi menen parıq etedi. Kanal
operativ yad menen EHMning sırtqı apparatları arasında informaciya almasıwına
múmkinshilik beredi. SHu sebepli kóp programmalı (bir waqtıniń ózinde, mısal
ushın, informaciyanı baspadan shıǵarıw, musikani jırlaw, maǵlıwmatlardı kirgiziw
hám xokazo) rejimdi ámelge asırıw múmkin boladı. BESM-6, YeS EHM hám
basqalar úshinshi áwlad mashinaları sirasiga kiredi.
Tórtinshi áwlad EHMlari — bul úshinshi áwlad mashinasıdan quramında hár
biri parallel túrde isley alatuǵın eki hám odan kóp protsessorlar bar ekenligi menen
parıq etedi. CHeget, Elbrus-2 sıyaqlı EHMlar turtinchi áwladga tiyisli. Uz
waqtında Tashkentdegi «Algoritm» zavodında islep shıǵarılıwı mólsherlengen
Elbrus-2 EHM quramında hár biri sekundiga 1 mln ámeliyatlardı orınlaw
múmkinshiligine iye bolǵan 10 ta protsessor bar. SHu orında atap ótiw kerek, oqıw
mákemelerindegi eń zamanagóy jeke kompyuterler da bir protsessorli bolǵanı
sebepli úshinshi áwladga tiyisli. Usı waqıtta ayırım keńseler kúshli serverler (eki
hám odan kóp protsessorlarga iye bolǵan, yaǵnıy turtinchi áwlad kompyuterleri)
den paydalanmokdalar.
Besinshi áwlad EHMlari — bul turtinchi áwlad mashinasıdan quramında
intellektuallıq interfeys (bilimler bazası, máselelerdi avtomatik túrde sheshiwdiń
programmalıq támiynatı hám baylanıs protsessori bar ekenligi menen parq kiluvchi,
universal jasalma oylaw mashinaları bolıp tabıladı. Universal EHMlarning
rawajlanıw tariyxında ayrıqsha urinni kompyuterler iyelep kelmokdalar.
Kompyuterler dáwiri 1971 jılda AKSHda mikroprotsessor jańalıq ashılǵannan
baslanǵan desa boladı. Kompyuterlerdi óndiris aldın tiykarınan APPLE firması,
keyinirek (1984y.) bolsa, IBM firması ónimleri esabıǵa keńeyiplik bardı. Xozirda
Apple firması «MAKINTOSH» úrp-ádetlerdegi kompyuterleri menen, ayniksa,
AKSHning ózinde teńilgan bolsa, IBM kompyuterleri dúnyada keń tarkalgan. SHu
sebepli áyne IBM kompyuterleriniń arxitekturası hám tiykarǵı apparatları ústinde
tuxtalib utamiz.
Kompyuterdiń arxitekturasın kuyidagicha súwretlew múmkin: Kompyuterler
klassifikatsiyasi. Kompyuter - inglizcha sóz bolıp, ol esaplaytuǵın bolıp esaplanadı.
Sonday bolsada ol házirde tek esaplaytuǵın bo'lmasdan, tekstler, dawıs, video hám
basqa maǵlıwmatlar ústinde ámeller atqaradı. SHunga qaramastan házirde onıń
eski atı - kompyuter saqlanǵan. Onıń tiykarǵı waziypası hár qıylı maǵlıwmatlardı
qayta islewden ibarat. Házirde kompyuter termini kóp ushrassada, usınıń menen
birge EHM (elektron Esaplaw mashinaları), HM (Esaplaw mashinaları) terminleri
da turmısda kóp isletip turıladı. Biraq biz ápiwayılıq ushın tek kompyuter
termininen paydalanamız. Kompyuterlerdiń ámelde hár qıylıları ámeldegi: cifrlı,
analogli (úzliksiz), cifrlı-analogli, arnawlılastırılgan. Biraq, cifrlı kompyuterler
paydalanılıwı, atqaratuǵın ámellerdiń universallıǵı, Esaplaw ámelleriniń anıqlıǵı
hám basqa kórsetkishleri joqarı bolǵanı ushın, olar kóbirek qollanılıp
atır.Kompyuterler yadınıń kólemi, bir sekundda atqaratuǵın ámeller tezligi,
maǵlıwmatlardıń razryad to'rida (yacheykalarda) suwretleniwine qaray,
gruppalarǵa bolıw múmkin:- super kompyuterler (Super Computer); - úlken
kompyuterler (Mainframe Computer); - mini kompyuterler (Minicomputer); - jeke
kompyuterler (PC-Personal Computer); - bloknot (notebook) kompyuterler.Super
kompyuterler - kútá úlken tezlikti talap etetuǵın hám úlken kólemdegi máselelerdi
sheshiw ushın mólsherlengen boladı. Bunday máseleler sıpatında hawa rayını
global prognozına tiyisli máselelerdi, úsh ólshewli keńislik hár qıylı aǵıslardıń
keshiwin úyreniw máseleleri, global informaciya sistemalar hám taǵı basqalardı
keltiriw múmkin. Bul kompyuterler bir sekundda 10 trilliardlab ámel atqaradı.
Atap aytqanda, bul kompyuter yadro sınaqların hám eskirayotgan yadro quralların
modellestiriwde
qollanıladı.
SHuni
dizimnen
ótkeriw
kerekki,
superkompyuterlarning belgili jónelis máselelerin sheshiwge qaratılǵan túrleri da
ámeldegi.
Úlken kompyuterler (Mainframe Computer)- pán hám texnikanıń hár qıylı
tarawlarına tiyisli máselelerdi sheshiwge mólsherlengen. Olardıń ámel orınlaw
tezligi hám yad kólemi superkompyuterlarnikiga qaraǵanda bir- eki tekshe tómen.
Bularǵa mısal sıpatında AQSHning CRAY (krey), IBM 390, 4300, IBM ES / 9000,
Frantsiyanıń Borrous 6000, YAponiyaning M1800 úrp-ádetlerli kompyuterin hám
basqalardı mısal etip keltiriw múmkin.Minikompyuterlar (kishi kompyuterler)
kólemi hám atqaratuǵın ámeller tezligi tárepinen úlken kompyuterlerden keminde
bir tekshe past bolıp tabıladı. SHuni sonı da aytıw kerek, olardıń gabariti (kólemi)
kem-kemnen ıqshamlashib, hátte jeke kompyuter sıyaqlı kishi jaydı iyeleydiganlari
jaratılmoqda. Bunday kompyuterler gruppaına dáslepki bar jaratılǵan PDP-11
(Programm Driver Processor - programmalıq basqarıw protsessori) gruppaın, ilgeri
áskeriy maqsetler ushın isletilingen (jasırın esaplanǵan) VAX, SUN gruppalı
kompyuterler, IBM 4381, Hewlett Packard firmasınıń HP 9000 hám basqalar
minikompyuterga mısal bóle aladı.SHaxsiy kompyuterler házirde kárxanalar,
shólkemler, joqarı oqıw orınlarıda keń tarqalǵan bolıp, olardıń kópshiligi IBM úrp-
ádetlerine uyqas kompyuterler bolıp tabıladı Kompyuterdiń tiykarǵı hám sırtqı
apparatları. Kompyuterdiń tiykarǵı apparatları kuyidagilar: sistemalı blok, monıtor
hám klaviatura (tıshqansha menen).Sistemalı blokda oraylıq protsessor, operativ
(operativ) yad, qattı disk, kontrollerler, disketalar hám lazerli kompakt disklar
menen islew ushın apparatlar hám basqalar jaylasadı. Computer system hardware
components include devices that perform the functions of input, processing, data
storage, and output. See Figure 2. 1.2. 1-súwret. Kompyuterdiń maǵlıwmatlardı
kirgiziw, qayta islew, saqlaw hám shıǵarıw funktsiyaların orınlawshı apparat
quralları. Oraylıq protsessor. Kompyuterdiń eń za’ru’rli bólegin oraylıq protsessor,
(yaǵnıy protsessor hám basqarıw apparatı) sırtqıl etedi. Programma járdeminde
berilgen maǵlıwmatlardı ózgertiretuǵın, hámme esaplaw processlerin basqaradigan
hámde esaplaw jumıslarına tiyisli úskenelerdiń óz-ara baylanısını urnatadigan
apparat — protsessor dep ataladı. Arifmetik hám mantikiy ámellerdi orınlaw,
yadqa shaqırıq etiw, programmadaǵı kórsetpelerdń berilgen izbe-izlilikde
atqarılıwın basqarıw hám basqa ámeller protsessor gerdeninde bolıp tabıladı. Bir
suz menen aytqanda, protsessor kompyuterdiń barlıq jumısın basqaradi hám barlıq
kórsetpelerin atqaradı.Mikroprotsessor. IBM úrp-ádetlerli kompyuterlerde
protsessor sıpatında ádetde Intel firması yamasa oǵan muvofik basqa firmalardıń
mikroprotsessorlari ornatıladı. Kompyuterler mikroprotsessor túrleri menen parıq
etedi. Mikroprotsessorlarning Intel 8088, 80284, 80386SX, 80386, 80486 sıyaqlı
túrleri belgili.1993 jıldan baslap Intel firması Pentium mikroprotsessorlarini islep
shıǵarıp, IBM kompyuterlerine ornatmokda. Házirde Respublikamizda IBM úrp-
ádetlerli kompyuterlerden RS keń tarkalgan. Ayırım kárxana hám shólkemlerde,
atap aytqanda tálim mákemelerinde, atap aytqanda akademiyalıq licey hám kásip-
óner kolledjlerinde Pentium kompyuterleri da ornatılıp paydalanilmokda. Operativ
yad. Operativ yad ózinde kompyuterde isletilineyotgan programmalar hám
maǵlıwmatlardı saqlaydı. Maǵlıwmatlar mudamǵı yaddan operativ yadqa
kóshiriledi, alınǵan nátiyjeler zárúr halda diskka qayta jazıladı. Kompyuter
óshiriliwi menen operativ yaddaǵı maǵlıwmatlar óshiriledi.Disklı jıynagichlar.
Maǵlıwmatlardı saqlaw, hújjetlerdi hám programmalardı bir orından ekinshi jayǵa
alıp utish, bir kompyuterden ekinshisine ótkeriw kompyuter menen islegende
paydalanatuǵın informaciyanı mudamǵı saqlaw ushın disklardaǵı jıynagichlar
isletiledi. Olar eki túrde bolıp, mayısqaq disklar (disketalar) hám qattı disklardaǵı
jıynagichlar (vinchetserlar) dep ataladı. Mayısqaq disklar (disketalar) ga
maǵlıwmatlardı jazıw hám olardan maǵlıwmatlardı oqıw ushın disk jurgiziwshi
(diskovod) apparatı isletiledi. Házirgi waqıtta kompyuterlerde, tiykarınan, 3, 5
dyuymli (89 mm), sıyımlılıqı 1, 44 Mbayt bolǵan disketalar isletilip kelinmokda.
Bul disketalar qattı plastmassa gilofga uralgan bolıp, bul olardıń isenimliligin hám
islew múddetin asıradı. 3, 5 dyuymli disketalarda jazıwdı takiklovchi yamasa
múmkinshilik jaratıwshı arnawlı ótkeriwshii ámeldegi. Eger tesikshe beqilgan
bolsa maǵlıwmatlar jazıw múmkin, bolmasa bolsa, múmkin emes. Disketadan
birinshi bar paydalanǵanda onı álbette arnawlı túrde formatlaw, initsializatsiya
etiw kerek. Onıń ushın Windowsnıń arnawlı programması kerek boladı.Qattı
disklardaǵı
jıynagichlar
(vinchesterler)
kompyuter
menen
islegende
paydalanılatuǵın informaciyanı mudamǵı saqlawǵa mólsherlengen. Mısalı,
operatsion sistema programmaları, kóp isletiletuǵın programmalar paketleri,
hújjetler tahrirlagichlari, programmalastırıw tilleri ushın translyatorlar hám
basqalar.Kompyuterde qattı disktıń bar ekenligi ol menen islewde kulaylikni
asıradı. Paydalanıwshı ushın qattı disktaǵı jıynagichlar bir- birinen, yaǵnıy diskka
kancha informaciya siKisi menen parıq etedi.Házirgi waqıtta kompyuterler
tiykarınan sıyımlılıqı 20 Gbayt hám odan kóp bolǵan vinchetserlar menen
buyımlanmokda. Fayl serverler tekǵana úlken kólemli, bálki operativ bolǵan bir
neshe vinchesterler menen buyımlanıwı múmkin.Disknıń jumıs tezligi eki
kórsetkish menen anıqlanadı: 1. Disknıń sekundiga aylanıwlar sanı.2. Disktan
maǵlıwmatlardı ukish hám oǵan maǵlıwmatlar jazıw tezligi. SHuni ayrıqsha atap
ótiw kerekki, maǵlıwmatlarǵa kiriw waqıtı hám ukish-jazıw tezligi tek
diskovodning uzigagina baǵlıq emes, bálki disk menen informaciya almaslaw
kanalı
parametrlerine,
disk
kontrolerining
túri
hám
kompyuter
mikroprotsessorining tezligine da baǵlıq.
Do'stlaringiz bilan baham: |