Arxeologiya

2.2. Tarixiy antropologiya.
Antropologiya – o’tmishdagi va hozirgi zamondagi odamlarning morfologik va fiziologik o’ziga xos tomonlarini o’rganadi. Shu bilan birga, uning ichida odamlarning maymunsimon qazilma qoldiqlarini o’rganadigan maxsus bo’lim-tarixiy antropologiya mavjud. Insoniyat rivojlangan to’rtlamchi geologiya – bizning sayyoramizni to’rtlamchi geologik tarixiy voqealarini qayta tiklaydi. Antropologiya odatda uch bo`limga – odam organizmi o`zgaruvchanligining umumiy qonuniyatlari to`g`risidagi morfologiya, odamning kelib chiqishi – antropogenez va irqshunoslikka bo`linadi. Bu antropologiya fanini tadqiqot predmeti bo`yicha ajratadi. Lekin etnik antropologiya tushunchasi ham mavjud bo`lib, u xalqlarning antropologik o`ziga xos xususiyatlarini o`rganib, etnogenetik jarayonlarni rekonstruksiya qilish bilan shug`ullanadi. Tadqiqot predmeti bo`yicha tarixiy antropologiya ham ajratiladi. Uning maqsadi antropologik tadqiqotlarning barcha shakllaridan tarixiy ma`lumotlarni ajratib olish va bu ma`lumotlardan tarix ehtiyojlari uchun foydalanishdir. Antropologiyaning aynan shu yo`nalishi ibtidoiy jamoa tarixi bilan yaqin bog`langan va uning uchun eng ko`p asos beradi. Paleoantropologiya alohida odamlarni emas, biologik qarindoshlik bilan bog`langan, populyatsiya deb nomlanadigan odamlar guruhini o`rganadi. Insoniyat irqlari ham populyatsiyalar guruhini tashkil qiladi
Ibtidoiy jamiyat tarixini oʻrganishda antropologiya va boshqa tabiiy fanlarning ma’lumotlari ham ahamiyatlidir. Antropologiya odamzodning paydo boʻlishi va shakllanish tarixini oʻrganishdagi oʻrni juda buyuk. Ibtidoiy davr tarixini oʻrganishda odamzod suyak qoldiqlarining topilishi har doim qiziqarli hodisa boʻlib fanga kirgan. Odatda juda ilk davrlarga doir odam qoldiqlari, bosh suyaklari qoldiqlarining boʻlaklari koʻplab topilgan. Ayniqsa, bosh chanoq topilmasi juda ahamiyatli hisoblanadi. Odam bosh chanogʻining oʻrganilishi bilan miya hajmining qandayligini bilib olish mumkin. Shu voqealik tufayli aniqlanadiki, mehnat faoliyat tufayli odam miyasi ham rivojlanib borgan. Shuning uchun ham bosh chanoqning katta kichikligi yoki hajmi muhim ilmiy ma’lumot beradi. Odam miyasining oʻrganilishi tufayli uning fikrlash qobiliyati va nutqi haqida tasavvur yuritish mumkin. Ana shu kabi asosli materiallar orqali ibtidoiy jamiyatning shakllanishini tiklash mumkin. Odam suyaklarida qolgan dogʻlar, ularning oʻzaro kelishmovchiliklari va kannibalizm oqibatlaridan guvohlik beradi. Masalan, Iroq mamlakati hududidan topilgan odam suyagining oʻn qoʻli tirsagidan pastki qismi yoʻq edi. Shuningdek, antropologiya va ibtidoiy tarixni oʻrganishda zoologiyaga doir primatologiya ham ahamiyatlidir. Bu fan odatda maymunlarni oʻrganish bilan shugʻullanadi. Maymunlarning qiyosiy solishtiruvi bilan oʻrganish qadimgi odamzod avlodining jismoniy tuzilishi, nutqning kelib chiqishi hamda mehnat faoliyatining boshlanishi masalalarini oydinlashtirishga koʻmaklashadi.Tabiatni rekonstruksiya qilishda yana boshqa fanlar, jumladan, geologiya, paleozoologiya, paleobotanika kabilar eng qadimgi davrlarda odamzodni qurshab olgan tabiiy iqlim, zamondosh hayvonot dunyosi kabi masalalarni aniqlashda yordam beradi. Xususan, hayvonot suyak qoldiqlarini oʻrganish bilan dastlabki vaqtda hayvonlarni xonakilashtirish, gʻalla qoldigʻi tufayli ilk dehqonchilikning paydo boʻlishi masalalarini oʻrganish mumkin. Masalan, Shanidar gʻoridan topilgan odam qabrida gullarning chang qoldigʻi moʻl topilgan. Ular oʻrganilganda bu chang qoldiqlari dorivor gullarning chang-qoldiqlari ekanligi aniqlandi. Bu topilmalardan olinadigan xulosa shuki, qabr dorishunos odamga tegishli boʻlishi mumkin. Bundan ma’lum boʻladiki, odamzodning muste davridayoq amaliy tibbiyotdan foydalanilgan ekan. Demak, antropologiya va tabiiy fanlarning bergan ma’lumotlari ibtidoiy tarixni tiklashda yordam beradi.