Arxeologiya, qadimgi dunyo tarixi va etnografiya kafedrasi

Qirq-qiz. Olloh ularning iltimoslariga ko’ra kofirlardan yashirish uchun toshga aylantirgan. Qirq qiz yashiringan tog’ ham hozirda shunday deb ataladi. O’rta Osiyoda bunday joylar ko’plab topildi. Qoraqalpoq mifologiyasida Qirq-qiz – jangchi qizlardir. Ularni dono va oqila sarkarda Guloyim boshqargan. Ular qoraqalpoqlarni qalmoq xoni Surtayish bosqinchiligidan himoyalagan. Zarafshon vohasi o’zbeklari mifologiyasida Qirq-qiz, parilarning xizmatkori, shamanlarning yordamchisi, ruhlarning maxsus toifasi. Qirq-qiz obrazi tojik-fors eposidan olingan. Tojiklar mifologiyasida Qirq-qiz (childuxtaron) musulmon avliyolari kabi sanaladi. Islom qabul qilingungacha Qirq-qiz O’rta Osiyo xalqlari va Eronda mehribon ruh-himoyachi sifatida qaralgan va keyin musulmon avliyolari rolini olishdi.

Shirin – Sharq afsonasi qahramoni, davlat hokimi, Mehin Bonuning singlisi. Shirin betob bo’lib qolganida, Mehin Bonu singlisining hayoti uchun hech qachon yuzidan qora ro’molni yechmaslikka qasam ichadi. Tuzalgan Shirin yanada guzallashadi. Mehin Bonu unga hashamatli saroyni sovg’a etmoqchi bo’ladi va uni qurilishiga dunyoning barcha burchaklaridan eng yaxshi ustalarni taklif etadi. Ularning ichida ajoyib rassom Farhod bo’ladi, unga bu ikki opa-singillar oshiq bo’ladi. Mehin Bonu Farhodga toju-taxtni taklif etadi, lekin Farhod Shirinni yoqtirib qolgan bo’ladi. Ikki sevishganlar opasining g’azabidan qochishadi. Ularni tezda tutib kelib Shirinni saroyga, Farhodni esa qoyalardan suv ochib berishni buyuradi. Shaharga suv kelgandagini Farhod Shirinni ko’rish mumkin edi. Farhod 10 yil ishlaydi. Nihoyat qoyalarning orasidan suv otilib chiqadi, shunda chopar kelib unga Shirin vafot etdi deb yolg’on xabarni yetkazdi. Farhod bu alamga chiday olmasdan o’zini suv to’lqiniga tashlaydi. Shirin ham sevgilisi Farhodning cho’kib ketganini eshitib, uning ketidan o’zini suvga tashlaydi.

Zoxra – Zuhra, Zuxro – Volgabo’yi, O’rta Osiyo va Ozarbayjon xalqlarining liro-epik qahramonlaridan. Sujetiga ko’ra, podshoh va vazir hali bolalari tug’ilmasidanoq quda bo’lishga ahdlashgan. Podshoh qizi Zuhra va vazirning o’g’li Tohir birga o’sib-ulg’ayib, bir-biriga ko’ngil qo’yishadi. Vazirning o’limidan so’ng podshoh o’z so’zidan tonib, Tohirni sandiqqa solib daryoga oqizadi. Ko’plab qiyinchiliklarni yenggan Tohir vataniga qaytib keladi. Uni tutishib, qatl etishadi. Zuhra o’z joniga qasd qiladi. Ozarbayjon rivoyatiga ko’ra, podshoh jazolanadi. Tohir Zuhraga uylanib, podshoh bo’ladi.³¹