Aruz she'r tizimi

1. Hazaji murabba’I solim (8)

Ma – fo – iy – lun	ma – fo- iy – lun
V - - -	V - - -
Ma – fo – iy – lun	ma – fo – iy – lun
V - - -	V - - -

2. Hazaji musaddasi solim (12)

Zi – hi – rux – so – Ma – fo – iy – lun	ri- ngol – di – da ma – fo – iy - lun	qu – yosh tiy – ra ma – fo – iy – lun
V - - -	V - - -	V - - -
Qu – yosh – din yo’q- Ma – fo – iy – lun	ki, on – din el ma – fo – iy - lun	ko’ – zi tiy – ra ma – fo – iy – lun
V - - -	V - - -	V - - -

3. Hazaji musammani solim (16)

A – zal – din to Ma – fo – iy – lun	a – bad ko’ng – lum ma – fo – iy – lun	qu – tul – mas ishq ma – fo – iy – lun	ba – lo – si – din ma – fo – iy – lun
V - - -	V - - -	V - - -	V - - -
Yu – ro – kim rah – Ma – fo – iy – lun	na - lar bol – di, ma – fo – iy – lun	bu ishq – ning mo – ma – fo – iy – lun	ja – ro – si – dan. ma – fo – iy – lun
V - - -	V - - -	V - - -	V - - -

4. Hazaji musaddasi mstauf (11)

Ne du - r ah - vo Ma – fo – iy – lun	li - ngr ey zo - ri ma – fo – iy – lun	g'a – ri - bim ma – fo – iy – lun
V - - -	V - - -	V - - -
Vi – so - lim dav – Ma – fo – iy – lun	la – ti - din be – ma - fo - iy - lun	na - si - bim ma – fo – iy – lun
V - - -	V - - -	V - - -

5. Hazaji musaddasi maqsur (11)

Ja - hon - da qol - Ma – fo – iy – lun	ma – di ul yet- ma – fo – iy – lun	ma - gan ilm ma – fo – iy – lun
V - - -	V - - -	V - - -
Bi - lib tah - qi - Ma – fo – iy – lun	qi - ni kas – bet - ma – fo – iy – lun	ma- gan ilm. ma – fo – iy – lun
V - - -	V - - -	V - - -

6. Hazaji musammani mahzuf (15)

Ma – fo – iy – lun	ma – fo – iy – lun	ma – fo – iy – lun	fa – u – lun
V - - -	V - - -	V - - -	V - -
Ma – fo – iy – lun	ma – fo – iy – lun	ma – fo – iy – lun	fa – u – lun
V - - -	V - - -	V - - -	V - -

7, Hazaji musammam maqsur (15)

Ma – fo – iy – lun	ma – fo – iy – lun	ma – fo – iy – lun	ma – fo – iy – lun
V - - -	V - - -	V - - -	V - - -
Ma – fo – iy – lun	ma – fo – iy – lun	ma – fo – iy – lun	ma – fo – iy – lun
V - - -	V - - -	V - - -	V - - -

va boshqalar

II. RAMAL BAHRI VAZNlARI:

1. Ramali murabba'i solim (8)

Kel – gil, ey rux- Fo – I – lo - tun	so – ri ze – bo fo – I – lo – tun
V - -	V - -
Kim, bo’ – lur – men Fo – I – lo - tun	no – shi – ke- bo fo – I – lo – tun
V - -	V - -

2.Ramali musaddasi solim (12)

Fo – i – lo – tun	fo – i – lo – tun	fo – i – lo – tun
V - -	V - -	V - -
Fo – i – lo - tun	fo – i – lo – tun	fo – i – lo – tun
V - -	V - -	V - -

3. Ramali musammani solim (16)

Kel – ki, ish -qing- Fo- i- lo- tun	din ko’-ngul~-da fo – i – lo – tun	Yoq- tu - rur sab- fo – i – lo – tun	ru qa-ro-rim fo – i – lo – tun
-V - -	-V - -	-V - -	-V - -
Bo—shi - ma yet- Fo – i – lo – tun Fo- i- lo- tun	kur qa-dam-kim, fo- i- lo- tun	Had – din osh-ti fo – i – lo – tun	In-ti-zo-rim fo – i – lo – tun
-V - -	-V - -	-V - -	-V - -

4. Ramali musuddasi mahzuf (11)

So’z-chi ho-lin Fo- i- lo- tun	boq-ma boq so’z fo-i-lo-tun	Ho-li-ni fo-i-lun
-V - -	-V - -	-V -
Ko’r-ma kim der Fo- i- lo- tun	o-ni, ko’r gil fo- i- lo- tun	kim ne der fo- i- lun
-V--	-V--	-V -

5.Ramali musaddasi maqsur (11)

Gul-sha-ning-din Fo-i-lo-tun	el-dek ey ra’- fo- i- lo- tun	no ni-hol fo- i- lon
-V - -	-V - -	-V -
Men yo-mon bor- Fo-i-lo-tun	dim va-le sen fo- i- lo- tun	yax-shi qol fo- i- lon
-V - -	-V - -	-V -

6. Ramali musammani mahzuf (15)

Char-x-ning men Fo-i-lo-tun	ko’r-ma-gan jab- fo- i- lo- tun	ru ja-fo-si fo- i- lo- tun	qol-di-mu?! fo-i-lun
-V - -	-V - -	-V - -	-V -
Xas-ta ko’ng-lum Fo-i-lo-tun	chek-ma-gan dar – fo- i- lo- tun	du ba-lo-si fo- i- lo- tun	qol-di-mu?! fo-i-lun
-V - -	-V - -	-V - -	-V -

A,Navoiyning «O'n sakiz ming olam oshubi…», «Оrаziп yopqach...», Kö'rgali husningni...», Mashrabning «Hech kima ma'lum emas...», Muqimiyning «Podshoh yo'qlatsolar nogoh..,», Furqatning «Surmadin ko’zlar qaro…”, Hamzaning «Dardiga darmon istamas», E.Vohidovning «Barcha shodlik senga ba'lsin...» kabi she'rlari ham shu vaznda yozilgan.

7. Ramali musammani maqsur (15)

So’r-ma ho-lim- Fo-i-lo-tun	ni-ki, bo’l-dim fo- i- lo- tun	dur-no-gí-din fo- i- lo- tun	zor-roq fo-i-lun
-V - -	-V - -	-V - -	-V -
Jis-mjon-din Fo-i-lo-tun	zo-ruvjo-nim fo- i- lo- tun	jis-m-din af- fo- i- lo- tun	gor-roq fo- i- lun
-V - -	-V - -	-V - -	-V -

Almaiyning «Hayot», Komil Xorazmiyning «Sham'», Muqimiyning «Loy» radifli g'azallari ham shu vaznda bitilgan va boshq.

III. RAJAZ BAHRI VAZNLARI:

1. Rajazi murabba'i solim (8)

Mus-taf-i-lun	Mus-taf-i-lun
--V-	- -V-
Mus-taf-i-lum	Mus-taf-i-lun
- -V-	- - V-

Muqimiy «Sayohatnoma» asari mana shu vaznda yozilgan va boshq

2.Rajazi musaddasi solim (12)

Mus-taf’-i-lun	Mus-taf’-i-lun	Mus-taf’-i-lun
- -V-	- -V-	- -V-
Mus-taf’-i-lun	Mus-taf’-i-lun	Mus-taf’-i-lun
- -V-	- -V-	- -V-

Bul-bul cha-man- Mus-taf’-i-lun	da nag’-ma –gar Mus-taf’-i-lun	gul-ga qi-lib Mus-taf’-i-lun	har-dam na-zar Mus-taf’-i-lun
- -V-	- -V-	- -V-	- -V-
O’zish-qi-dan Mus-taf’-i-lun	so’z-lar ma-gar Mus-taf’-i-lun	ming tur-li o- Mus-taf’-i-lun	vo –zay –la-di Mus-taf’-i-lun
- -V-	- -V-	- -V-	- -V-

Ogahiyning «Ustina», «Jonlard a fikr-u suratiga» kabi she'rlari ham mana shu vazndadir.
3.Rajazi musammani solim (16)

IV.MUTAQORIB BAHRI VAZNLARI:

I. Mutaqoribi musammani mahzuf(11)

O-lay de- Fa-u-lun	sa kon-tor Fa-u-lun	da yo’qdir Fa-u-lun	pa-qir Fa-ul
V - -	V - -	V - -	V -
De-sa ol- Fa-u-lun	ma-yi-nul Fa-u-lun	za-ko-lat Fa-u-lun	ku –tir Fa-ul
V - -	V - -	V - -	V -

2.Mutaqoribi musammani maqsur (11)

Fa-u-lun	Fa-u-lun	Fa-u-lun	Fa-ul
V - -	V - -	V - -	V -
Fa-u-lun	Fa-u-lun	Fa-u-lun	Fa-ul
V - -	V - -	V - -	V -

Turkiy va forsiy mumtoz adabiyotda shohlar haqidagi asarlar asosan mutaqoribi musammani mahzuf(yoki maqsur) vaznida bitilgan.

3.Mutaqoribi musaddasi solim (12)

Fa-u-lun	Fa-u-lun	Fa-u-lun
V - -	V - -	V - -
Fa-u-lun	Fa-u-lun	Fa-u-lun
V - -	V - -	V - -

Aruzshunoslik masalalari Alisher Navoiyning «Mezon-ul avzon», .M.Boburning «Muxtasar», Fitratning «Aruz haqida» nomli asarlarida chuqur tadqiq qilingan.

Bobur o'z asarida bahrlar sonini 21 taga yetkazadi va ulardan hosil o'lgan 537 vaznni tasnif etgan. Har bir bahr haqida to'xtab, undagi vazn miqdori, shulardan qanchasi qo'llanadi («musta'mal»), qanchasi ixtiro qilingan («muxtare'»)ligi bilan tanishtirgan.
.

e’tiboringiz uchun

R A H M A T !!!