ARTERIAL GIPERTENZIYALAR, ULARNING PATOGENEZI УА RATSIONAL FARMAKOTERAPIYA ASOSLARI.
AG (arterial gipertenziya) yurak-qon tomirtizimi kasalliklari ichida
eng ko'p tarqalgandir. Sobiq ittifoq davridagi ma'lumotlarga qaraganda
AG ayollar o'rtasida 22 % ni, erkaklar o'rtasida esa 23 % ni tashkil
etar edi. 13-20% aholida esa А/В (arterial bosim) ni AGga o'tish
chegarasi (140/90-160/95 mm sim.ust) qayd etilgan. HOL.irgi kunda Ьаm
Ьи ko'rsatkichlar o'z o'midadir (N. А. Mazur, 1988-у).
AG YuIКni kelib chiqishida katta rol o'ynaydi. AG insult yoki yurak
infarktidan nobud bo'layotgan bemorlaming ko'pchiligida asosiy rol
o'ynamoqda.
АG ni aniqlash исЬип bir песЬа marta qon bosimini о'Ichash kerak.
Qon oosimini о'Ichashga kirishilganda ko'pchilik bemorlarda qon oosimi
biroz (10-20 mm sim.ust) qisqa (5-15 daqiqa) muddatga ko'tarilishi
mumkin. Shuning uchun ham qon bosimini 5-7 daqiqa o'tkazib уапа
o'lchashga to'g'ri keladi.
АG ning ko'pchiligida (80-90 %) kasallikning kelib chiqish sabablari
aniq emas. Shuning uchun ham bunday AlВning ko'tarilishiga AGning
essensial shak1i deyiladi. Qolgan hollarda AIВ ning ko'tarilishiga ooshqa
kasalliklar sabab Ьо'IiЬ, asosiy kasallikni davolash natijasidaAlB o'zo'zidan tushib ketadi. Bunga simptomatikAG deyiladi.
AG ning kelibchiqishida МNT ningkasalligi (diensefol sindrom),
xususan undagi MNT ni qo'zg'alishi, renin-angiotenzin-aldosteron tizimi,
yurak-qontomirtizimi va Ьиyrзk:funksiyalarini buzilishi (glomeruloneftit,
buyrak tomirini torayishi) katta rol o'ynaydi. Мапа shu tizimlarning
faoliyating buzilishi AlВni о'zgarishiga оНЬkeladi (6-sxema).
Qaysi tizim regulatsiyasini buzilishidan kelib chiqqanligiga qarab
AGning 3 ta shakli farqlanadi:
-Аа ning МNTga bog'liq shakli (serebrovaskularAG),
-AG ningyurak-tomirtizimigabog'liq shakli,
-Аа ning Ьиyrзkyetishmovchiligiga bog'liq shakli.
Аа ning davolashda qo'llaniladigan preparatlar shu funksiyalarning
regulatsiyasiga ta'sir etib, AIВ ni tushirishi mиmЮп.
А/В ni tushiruvchi preparatlar ta'sir mexanizmiga qarab 2 ta katta
guruhga bo'linadi:
1. Neyrogen ta'sirga ega gipotenziv preparatlar,
11. Miotrop ta'sirga ega gipotenziv preparatlar.
Кlinik nuqtayi nazardan esa 4 gurohga bo'linadi:
1. Simpato-adrenalin tizimiga ta'sir etuvchi preparatlar,
2. Periferik qon tomirini kengaytiruvchi preparatlar (j3-adrenobIokatorlar, kalsiy antogonistlari, spazmolitik preparatlar va boshq.).
3. Diuretik-saluretikpreparatlar,
4. Renin-angiotenzin tizimiga ta'siretuvchi gipotenziv preparatlar.
Qon bosimi ko'tarilgan holat deb 1959-yildan boshlab JSST
ekspcrtlariAlBni 160/95 mm sim.ust. уою undanyuqori bo'lgandagi
holatni hisoblaydi. Sistolikbosirn - Ьиyurak сЬарqorinchasidagi bosirnni
va tarangligini ko'rsatadi. Dias101ik bosim - Ьи periferiyadagi arteriya
va arteriolalarning silliq mushaklariningtonusini aks ettiradi.
Qon bosimi 3 bosqichda rivojlanadi:
1. Birinchi bosqich qon bosimini ko'tarilishi, xolos.
2. Ikkinchi bosqichda qon bosimi ko'tarilishiga kardiovaskular
sin1ptomlarqo'shiladi.
3. Uchinchi bosqichda qon bosimi ortishiga ichki a'zolarni
jarohatlanish belgilari (уищ buyrak yetishmovchiligi) qo'shiladi.
Shuningdek, surunkali va vaqtincha qayd etiluvchi gipertenziyalar
Ьаm bo'ladi.
Kasallikning o'ziga xos ikkilamchi belgilari qon bosimi bir necha
oydan birnechayillabdavometgandayuzagachiqadi. Bundayqon bosimi
ortishi surunkali gipertenziya deyiladi. O'tkinchi gipertenziya esa ruhiy
qo'zg'alishlarda, miya ichki bosimining ko'tarilishida, shishlarda,
homilaga bog' liq toksikozda, o'tkir diffuz glomerulonefritda, turli xil
infeksion kasalliklarda va zaharlanishlarda qayd etiladi Giper10niyaning
patogenezi, klinik simptomlari va davolash prinsiplari 4-sxemada to'liq
keltirilgan.
Arteriyalar elastikligini yo'qolishidan yuzaga keluvchi sistolik qon
bosimini ko'tarilishi surunkali gipertenziyaga kiпnауdi.
Haqiqiy qon bosimini ko'tarilishi yurakning daqiqalik hajmi va
periferik tomirlar qarshiligini ortishidan yuzaga keladi. Eng ko'p
uchraydigan surunkali (essensial) gipertenziyada avvalo yurakning
daqiqalik hajmi ortib ketadi, so'ngra unga periferiyadagi tomirlar
qarshiligining ortishi qo'shiladi. Keyinchalik yurakning daqiqalik hajmi
me'yorga qaytishi mumkin.
Yuqorida qayd etib o'tganimizdek, qon bosimi ortishi 3 ta a'zo
faoliyatining buzilishi bilan bog'liq:
1. Serebrovaskular nojo'ya ta'sirlar bilan bog'liq АО ning МNT
shakli.
2. Stenokardiya va miokard infarktiga bog'liq Аа ning yurak shakli,
3. Buyrak yetishmovchiligi bilan bog'liq Аа ning buyrak shakli.
Shu a'zolardagi tomirlarni aterosklerotik o'zgarishi qon bosimining
kechimini yanada og' irlashtiradi.
Qon bosimi kelib chiqishiga qarab yengil va zararli shaklda o'tishi
mumkin. Diastolik qon bosimini doimiy ravishda ko'tarilib borishi (120
va undan ortiq darajada) qon bosimining zararli shaklini asosiy belgisidir.
Bunday hollarda yurak ishining dekompensatsiyasijuda tez yuzaga
chiqadi.
Essensial yoki birlamchi qon bosimi ortishi surunkali AGning 90 %
ini tashkil etadi. Buyrak va boshqa a'zolarga bog'liq qon bosimi esa
5 % ini tashkil etadi. Shu bilan birga qon elektrolit tarkibi va yopishqoqligini o'zgarishiga bog'liq boshqaAG ham uchrabturadi (Minsk,
1996).
Qon bosimini ko'tarilishida neyrogumoral omillar ham alohida
ahamiyatga ega. i3ularga quyidagi endogen moddalar kiradi (7-
jadval).
83
Gipertoniya, arteria1 qon bosimini ko'tarilishi--arteria1 qon bosimini ko'tarilgan (>140190 mm.simust) kasa1\igidir.
Еtюlоgiуasi:
Ruhiy - emotsiona1 stresslar, bosh miya jarohati,
neyroendokrin tizimidagi qayta o'zgarishlar
Qon tomir tonusini doimiy regulatsiya
QON BOSIMINI
Kasa1likni yuzaga chiqaruvchi tamoyi11ar: Oi1aviy
moyi11iklar, tananing ortiqcha vazni, chekish va
ichishga ruju qo'yish
