Valyuta kelishuvi-eksporter va importeriga to'lov vositasining qadrsizlanishidan himoya qilish bo'lib, to'lov valyuta kursining o'zgarishi natijasida vujudga keladigan farqni proporsional tarzda to'lab berish haqidagi kelishuvdir.
Akkreditiv. Xalqaro hisob-kitoblar ichida akkreditiv juda ko'p qo'llaniladigan pul o'tkazmalarining shakli hisoblanadi. Akkreditiv bilan hisob-kitobda importer benefitsarning nomiga akkreditiv ochish yuzasidan topshiriq beradi, akkreditiv summasi benefitsarning tovarlar etkazib berganligi yoki xizmatlarni ko'rsatganligini tasdiqlovchi hujjalari asosida uning hisobiga o'tkaziladi.
Xalqaro akkreditiv bilan hisob-kitoblarni amalga oshirishda quyidagi tomonlar ishtirok etadi:
importer, bankka akkreditiv ochish uchun murojaat qiluvchi;
emitent-bank, akkreditiv ochuvchi bank;
avizo qabul qiladigan bank, ushbu bank importer bankida benefitsar nomiga akkreditiv ochilganligi haqida xabarni eksporterga etkazadi va toiovni amalga oshiradi;
benifitsar-eksporter, uning hisobiga akkreditiv ochiladi.
Xalqaro hisob-kitoblarning akkreditiv shakli eksporterga to'lovni kafolatlashi bilan alohida ahamiyat kasb etadi, chunki eksporter va importer o'rtasida tuzilgan shartnoma summasi oldindan eksporterga xizmat ko'rsatadigan bankning akkreditiv hisobvarag'iga o'tkazib beriladi. Shuning uchun eksporterlar xalqaro hisob-kitoblarda to'lov qobiliyati nisbatan past importerlar va siyosiy-iqtisodiy jihatdan beqarorlik mayjud bo'lgan mamlakat eksporterlari toiovlarni amalga oshirishda ushbu shakldan foydalanishni afzal ko'radi.
Akkreditiv qo'llanilishi darajasiga qarab quyidagi turlarga bo'linadi.'
Emitent-bank akkreditivning shartlarini o'zgartirish nuqtai nazaridan, chaqirib olinadigan va chaqirib olinmaydigan akkreditiv-dan iborat. Agar importer va eksporter o'rtasida tuzilgan shartnomada chaqirib olinadigan akkreditiv ko'zda tutilgan bo'lsa, shartnomda kelishilgan muddat ichida importerning tovarlarni sotib olish yoki xizmatlar bo'yicha qarori o'zgarsa benifitsar foydasiga o'tkazilgan shartnoma summasini to'liq yoki qisman chaqirib olinishi mumkin. Chaqirib olinadigan akkreditivda esa importerga bunday huquq berilmaydi.
Sharnomada ko'rsatilgan summani benifitsarning akkreditiv hisobvarag'iga o'tkazishi nuqtai nazardan, ta'minlangan yoki ta'minlanmagan akkreditivga bo'linadi. Ta'minlangan akkreditivda importer shartnomada kelishilgan summa to'liq benefitsarning bankida deponentlanadi, ta'minlanmaganda esa ushbu summa importerning banki tomonidan kafolatlanadi.
3.Akkreditiv shartnomasida ko'rsatilgan summa bo'lib-borib, bir necha marta benefitsarning bankida ochilgan akkreditiv hisob varag'iga o'tkazilishi mumkin, akkreditivning bu turi to'ldirib boriladigan yoki revolver akkreditiv deb yuritiladi. Akkreditivning ushbu shakli odatda ishlab-chiqarish jarayoni bir-biriga bog'liq bo'lgan eksporter va importerlar o'rtasida qo'llaniladi.
Xalqaro hisob-kitoblarda qo'llaniladigan akkreditivning afzallik jihatlari ko'proq eksporterga tegishli bo'lib, unga jo'natilgan tovar yoki ko'rsatilgan xizmat uchun to'lov kafolatlangan. Biroq, importer benifetsar uchun ochilgan akkreditiv hisobvarag'iga mabalag'ni o'tkazishi natijasida uning ixtiyoridagi mablag' ma'lum muddatga chetlashishiga sabab bo'ladi.
Inkasso. Xalqaro hisob-kitoblarda qo'llaniladigan akkreditiv-larning asosiy mohiyati shundan iboratki, eksporter jo'natilgan tovarlar yoki ko'rsatilgan xizmatlar uchun to'lovni undirib olish maqsadida o'z bankiga tegishli hujjatlar bilan birga inkasso to'lov hujjatini ham taqdim etadi.
Xalqaro hisob-kitoblarning inkasso shaklida tovarlar harakati pul harakatidan oldinda yuradi. Shu bois ham ushbu hisob-kitobni amalga oshirishda tijorat kreditining bir ko'rinishi namoyon bo'ladi, bu eksporterlarni ma'lum darajada riskka duchor bo'lishiga sabab bo'ladi. Bu o'z navbtida eksporter importerning moliyaviy holati va uning to'lovga qobiliyati haqida, shuningdek, importer boshqa mamlakatdan bo'lsa mamlakatdagi siyosiy-iqtisodiy ahvolni o'rganishi juda muhim hisoblanadi.
Xalqaro hisob-kitoblarning shakli mahalliy inkasso hisob-kitoblardagi kabi, quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi.
1. Eksporter tovarlarni junatgandan o'z bankiga tovarlarni jo'natganligini tasdiqlovchi hujjatlar bilan birga inkasso hujjatini taqdim etadi.
Eksporterning banki inkasso hujjatlarini xalqaro talablar doirasida tayyorlanganligini o'rganib chiqqandan so'ng SFIVT elektron tzlov tizimi orqali imporerning bankiga jo'natadi.
Importerning banki inkasso hujjatlari kelib tushganligi va to'lovni amalga oshirayotganligini unga xabar qiladi va mablag'larni eksporterning bankiga jo'natadi.
Eksporterning banki valyuta mablag'larini uning hisobvarag'iga kirim qilgandan so'ng bu haqda xabar beradi.
Xalqaro hisob-kitoblarning inkasso shakli qo'llanilganda valyuta kursining o'zgarishi, importerning moliyaviy holati yomon-lashuvi tufayli to'lovni amalga oshira olmasligi, importerning mam-lakatida siyosiy va iqtisodiy vaziyatning keskinlashuvi oqibatida eksporter moliyaviy jihatdan zarar ko'rishi mumkin. Shu bois ham eksporter xalqaro hisob-kitoblarni amalga oshirishda hisob — kitoblarning ushbu shaklini tanlashda juda ehtiyotkorlik bilan yondashadi.
