Nazorat uchun savollar: 1.“Pul tizimi” tushunchasining mazmunini, pul tizimining shakllarini yoritib bering?
2. Pul tizimining elementlarini tushuntirib bering?
3. “Pul tizimi” tushunchasining mazmunini, pul tizimini tashkil qilish shart-sharoitlarini va pul tizimini tashkil qilish printsiplarini yoritib bering?
4.Pul tizimining shakllari: bimetallizm; monometallizm; qog’oz va kredit pullari tizimini ochib bering?.
MAVZU:PULMASSASIVAPULAGREGATLARI REJA:
1. Pulmassasitushunchasi,uningmohiyativatarkibi.
Pulmassasitushunchasi,uningmohiyativatarkibi. Biz oldin mavzularda ko‘rganimizdek va keyingi mavzularda ham bevosita ko‘rib o‘tadigan pul nazariyalariga ko‘ra, pul taklifidagi o‘zgarishlar foiz stavkasi va inflatsiya darajasiga bevosita ta‘sir qiladi. Iqtisodiyotga ta‘siri tufayli pultaklifini aniqlash muhim ahamiyatga ega. Uni kim nazorat qiladi? Uni o‘zgarishiga nimalar sabab bo‘ladi? Uni yaxshilash uchun qanday tarzda nazorat qilish kerak? Ushbu va keyingi bo‘limlarda pul taklifi jarayonini maxsus asoslar orqali izohlab beramiz va yuqoridagi savollarga javob berib o‘tamiz. Pul massasi- yuridik va jismoniy shaxslarga hamda davlatga tegishli bo‘lgan naqd va naqdsiz ko‘rinishdagi pul mablag‘larining yig‘indisidir. Pul taklifi jarayonini tushunishning birinchi bosqichi banklardagi depozitlarni o‘rganish hisoblanadi, chunki depozitlar pul taklifining katta tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. Ushbu mavzuda banklarning depozit siyosati va ular bilan bog‘liq operatsiyalari yoritilgan.
Majburiyatlar Balansdagi 2 ta majburiyat ya‘ni muomaladagi valyuta va zaxiralar Federal Zaxiraning monetar majburiyatlari hisoblanadi. Ular pul taklifining muhim qismi hisoblanadi chunki ularning birini o‘sishi yoki ikkalasining ham o‘sishi pul taklifining o‘sishiga sabab bo‘ladi. Federal Zaxiraning Monetar majburiyatlari va hukumat xazina majburiyatlari monetar baza hisoblanadi. Bunda davlat xazina majburiyatlari umumiy bazaning 10%idan kam ulushga ega.
Muomaladagi valyuta. Ya‘ni Federal Zaxira tomonidan chiqarilgan va aholini qo‘lida bo‘lgan pullardir. Depozitariy institutlardagi pullar ham Federal Zaxiraning majburiyati hisoblanadi lekin balansning zaxira qismida joylashgan.
Zaxiralar. Barcha banklar Federal Zaxiralar tizimi (Fed)da depozit sifatida o‘z hisob raqamlariga egadirlar. Zaxiralar Feddagi depozit hisobraqamlaridan hamda bank kassalaridagi naqd pullardan tashkil topadi. Zaxiralar banklar uchun aktiv, Federal Zaxira uchun passiv hisoblanadi, chunki banklar istalgan paytda zaxiralar uchun to‘lov talab qilishlari mumkin va Federal Zaxira o‘z majburiyatini qoplash uchun Federal Zaxira notalari to‘lab boradi. Keyinchalik ko‘rib o‘tishimiz mumkinki, zaxiralarning oshishi depozitlarning ko‘payishiga va buning natijasida pul taklifining oshishiga olib keladi.
Umumiy zaxiralar 2 ta kategoriyaga ajratilishi mumkin: Federal Zaxira tomonidan qat‘iy talab asosida saqlanishi kerak bo‘lgan zaxiralar (majburiy zaxira), banklar tomonidan ixtiyoriy tarzda saqlanishi mumkin bo‘lgan qo‘shimcha zaxiralar (ortiqcha zaxira). Masalan, Fedning talabi bo‘yicha depozitar tashkilotdagi depozitlarning har bir dollari uchun uning ma‘lum qismi (misol uchun, 10 sent) zaxira sifatida shakllantirilishi kerak. Ushbu qism (10%) majburiy zaxira nisbati deb ataladi.
Aktivlar Federal Zaxira buxgalteriya balansidagi 2 turdagi aktivlar ikki sabab bo‘yicha eng muhim aktivlardan hisoblanadi. Birinchisi, aktiv moddalaridagi o‘zgarishlar zaxiralar va pul bazasining o‘zgarishiga olib boradi va natijada pul taklifi miqdoriga ham ta‘sir ko‘rsatadi. Ikkinchidan, ushbu aktivlar (davlat qimmatli qog‘ozlari va Federal kreditlar) majburiyatlar (foiz to‘lanmaydigan muomaladagi pullar, va zaxiralar)ga nisbatan balandroq foiz stavkalarida bo‘lganligi sababli, Federal Zaxira har yili milliardlab dollarlar yig‘ib oladi, chunki uning aktivlari kattagina daromad keltirsa, passivlari aytarli xarajat talab qilmaydi. Federal Zaxira foydasining ko‘pgina qismini federal hokimiyatga qaytarishiga qaramay, u qolgan qismini ham arzirli sabablarga xarajat qilmaydi.
