Arshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

Depozitdan valyutaga o‘tish (almashinish)
Federal zaxira tizimi ochiq bozor operatsiyalarini amalga oshirmasa, depozitning valyutaga almashinishi bank tizimida zaxira miqdori darajasiga ta‘sir ko‘rsatadi. Shunday bo‘lsada bu kabi almashish pul bazasiga ta‘sir o‘tkazmaydi, chunki buning sababi FZT zaxiralarga qaraganda pul bazasiga ko‘proq e‘tibor qaratadi hamda nazoratni amalga oshiradi. Masalan, faraz qilaylik rodjestvo bayrami arafasida aholi sovg‘alar sotib olishni nazarda tutib ko‘proq valyutaga ehtiyoj sezsin hamda naqd shaklda 100 million dolarlik pulni schyotidan yechib olsin. Nobank aholining T hisobvarag‘i quyidagi natijaga ega bo‘ladi: FZT nuqtayi nazaridan olib qaralganda, aholining harakat natijasi shuni anglatadiki, 100 million dollarlik qo‘shimcha valyuta aholi qo‘lida aylanayotgan bir vaqtda bank tizimida zaxiralar miqdori 100 million dollargacha tushib ketadii. FZT ning T hisobi quyidagi ko‘rinishga keladi: FZTning pul majburiyatlariga oid sof ta‘siri yuvilib ketadii; pul bazasiga aholining naqd pulga bo‘lgan talabining oshishi orqali ta‘sir ko‘rsatilmaydi. Ammo bundan farqli o‘laroq, zaxiralar bunga ta‘sir etadii. Zaxira miqdorining bir oz miqdorlarda o‘zgarib turishi depozitdan valyutaga o‘tish yoki aksincha hollarda vujudga keladi. Shunga o‘xshash holatlar pul bazasi uchun tatbiq etilmaydi, chunki u muqarrar o‘zgaruvchi sifatida olinadi.
Moliyaviy institutlarga qarzlar.
Bizning yuqoridagi mulohazamiz pul bazasining ikkita asosiy xususiyatlarini ifodalaydi: ochiq bozor operatsiyalari va moliyaviy institutlarga qarz berish. Bunda ochiq bozor operatsiyalaridagi xarajatlar yoki sotish hajmi Fed tomonidan qimmatli qog‘ozlardagi dilerlarga buyruqlar berish bilan to‘liq boshqariladi, markaziy bank buni mustaqil belgilay olmaydi, shuning uchun Fed dan olish mumkin bo‘lgan qarzning miqdorini oldindan aytib bera olmaydi. Federal Zaxira diskont stavkani qo‘llaydi(banklarga beriladigan kreditlarning foiz stavkalari), keyin banklar qarz berish haqida o‘z qarorlarini qabul qilishadi. Fed ning diskont stavkasi ta‘sir qiladigan qarz berish miqdori to‘liqligicha Fed tomonidan boshqarilmaydi; banklarning qarorlari ham ahamiyatga ega.
Shuning uchun, biz pul bazasini ikkita tarkibiy qismga bo‘lishimiz darkor: biri Fed tomonidan to‘liq nazorat qila olinadi hamda boshqasi biroz kamroq boshqariladi. Biroz kamroq boshqariladigan tarkibiy qism bu Fed tomonidan bazaning kreditlar orqali boshqarilishidir. Bazaning qoldiq qismi(qarz berilmagan pul bazasi) Fed ning nazorati ostidadir, chunki uning natijalari asosan ochiq bozor operatsiyalaridan kelib chiqadi⁵⁹. Qarz olinmagan pul bazasidan Feddan olingan qarzlarni ayirish orqali kelib chiqadi, u qarzga olingan zaxiralar deb ataladi: