Arshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

13.3. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankning naqt pul muomalasi buyicha asosiy vazifalari
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tulov vositasi sifatida banknotlar va tangalar kurinishidagi naqt pul belgilarini muomilaga chiqarish va muomiladan qaytarib olish bo’yicha mutloq huquqga ega.
Shunga muvofiq muomilada naqt pul chiqarish ularni saqlash momiladan qaytarib olishva momila uchun yaroqsiz xolatga kelgan pul belgilarini yangi pul belgilariga almashtirish vazifalarini bajaradi shuningdek momilaga chiqarilgan pul belgilarini saqlash Makaziy bank rezerv fondlarini tashkil etadi va ular buyicha pul mablaglarining tarkibiy qismlarini yani bankot va tangalar kurinishidagi limitlarini belgilaydi tijorat banklarini aylanma kasalarining xam qoldiq limitlari xam Markaziy bank tomonidan o’rnatiladi.
Markaziy bank Respublika banklarida pul momilasini va kassa ishlarini tashkil etish xamda ularning bugalteriya xisobini yuritish bilan bog’liq barcha meyoriy xujatlarni ishlab chiqadi..Markaziy bank uzining asosiy maqsadini tula qonli bajarish yani pul momilasini barqaror saqlab turishda xamda milliy valyutaning barqarorligini taminlash uchun pul momilasi xolatini mutasil o’rganadi va taxlil qiladi hamda ularnini mustaxkamlash uchun amaliy choralar kuriladi asosiy naqt pul oqimlari tijorat banklari kassalari utganligi uchun Respublikamizda faoliyat yuritayotgan tijorat banklarining naqt pul momilasi bilan bog’liq faolatini tartibga soladi va nazorat qiladi Markaziy bank tomonidannaqt pul momilasini tartibga solish maqsadida tijorat banklari va ularning mijozlari uchun majburiy bulgan quyidagi talablar o’rnatilgan.

1. 
   kassa operatsiyalarini amalda oshirish tartibi
   

b) tijorat banklari kassalariga naqt pullarni topshirish
c) tijorat banklari aylanma kassalariga limit o’rnatish tartibi
d) tijorat banklari aylanma kassalari mustahkamlash uchun zaxira pullarini tashkil qilish tartibi
e) tijorat banklari kassa aylanmalarini xom chut qilish tartibi
f) xujalik subktlarini naqt pul tushumalarini ikassasiya xizmati tomonidan tijorat banklari kassalariga topshirish tartibi
g) banknotlar va monetalarni tulovga yaroqlilik qobilyatini aniqlash tartibi
h) xujalik subektlarini kassalari qoldig’iga limit o’rnatish tartibi
i) naqt pul bilan hisob-kitob qilish tartibi
j) kassa operatsiyalaring bug’alteriya hisobi
k) chakana savdo korxonlariga naqt pulsiz hisob kitob qilish tartibi .
Markaziy bank va ularning hududiy Bosh boshqarmalari (HBB) zimasiga Qaraqalpogiston Respublikasi, viloyatlar Toshkent shaxrida pul momilasini tashkil etish, tijorat banklari naqt pul bilan bog’liq faoliyatini muvofiqlashtiradi va monitorning yuritadi .Bank muosasalariga kelib tushgan pul birliklari va tangalarining qayta sanalishi tulovga yaroqli eskirilg hamda yaroqsiz, yani tulov qobilyatini yuqotgan pul birliklarini toifalarga ajratilgan xolda saralash, taxlash, tegishli ravishda o’rab bog’lash va qayta muomilaga chiqarilishi kabi ishlarning sifatini yanada oshirish yuzasidan Markaziy bankning barcha muassasalari va tijorat bank bulimlariga doimiy ravishda tegishli kursatmalar berib boriladi.Pul birliklarining “yaroqli”, ”eskirgan”, va “tulovga yaroqsiz” toifalar buyicha mezonni ishlab chiqarish.