O’zbekiston Respublikasi Mrkaziy bankining qayta moliyalash siyosati tarixidan Markaziy bank mustaqillikning dastlabki yillarida o’zining qayta moliyalash stavkasidan inflyatsiyaga qarshi kurashda asosiy qurollardan biri sifatida foydalandi. Milliy valyuta muomalaga kiritilgan paytda ayta moliyalash stavkasi yiliga 150 % ni tashkil etar edi. Ammo milliy valyutani muomalaga kiritilgungacha bo’lgan davrda inflyatsiyaning inertsiya kuchi shu darajada katta ediki, tezda qayta moliyalash stavkasining bu darajada yetarli emasligi ma’lum bo’lib qoldi. Inflyatsiyani kamaytirish borasida yanada qat’iyroq siyosat yuritish maqsadida Markaziy bank 1994 yil oktyabr oyidan boshlab qayta moliyalash stavkasini 150 % dan 225 % gacha ko’tardi. 1995 yil fevral oyida 250 % gacha oshirilgn bo’lsa, mart oyidan boshlab 300 % etib belgilandi*.
Inflyatsiya darajasining anchagina kamaytirilishi Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasini ham asta-sekin tushirib borishi uchun zamin yaratdi. 1996 yili qayta moliyalash stavkasi 50% ni tashkil etgan bo’lib, keyinchalik pasayib boorish tendensiyasiga ega bo’lgan. Xususan, 2003 yil 16 iyulda 24%, 2003 yil 10 sentyabrda 20 %, 2004 yil 5 iyulda 18%, 2004 yil 12 yanvarda 16%, 2006 yil 15 iyulda 14%, 2011 yil 1 yanvarda 12% belgilandi**.
*O’zbekiston Respublikasi bank tizimi. F.Mullajonov tahriri ostida. T.: <**O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining e’lon qilingan ma’lumotlari asosida tayyorlandi.
Ochiq bozordagi siyosati.Markaziy bankning ochiq bozordagi siyosati-bu davlatning obligatsiyalari, xazina veksellari va boshqa qimmatli qog’ozlarni yuridik va jismoniy shaxslarga sotishi va sotib olishi bilan bog’liq operatsiyalaridir. Markaziy bank davlatning va o’zining qimmatli qog’ozlarini sotish orqali iqtisodiyotda pul masasini pasaytiradi. Bu o’z navbatida milliy valyutaning sotib olish qobiliyatini mustahkamlash va inflyatsiya darajasining pasayishiga olib keladi. Markaziy banksotilgan qimmatli qog’ozlarni qayta sotib olish orqali muomaladagi pul masasining osishiga va tijorat banklarining qo’shimcha pul resurslariga bo’lgan ehtiyojni qondirishga zamin yaratadi. Markaziy bank hozirgi kunda Davlatning qisqa muddatli obligatsiyalarini va o’zining obligatsiyalarini muomalaga chiqarish orqali ochiq bozordagi operatsiyalarni amalga oshiradi. Markaziy bank ushbu operatsiya orqali tijorat banklarining likvidliligiga va qimmatli qog’ozlarning foiz stavkasiga ta’sir qiladi. Markaziy bank obligatsiyalari va davlatning qimmatli qog’ozlarini sotish iqtisodiyotda pul massasini kamaytiradi, ularni muomaladan qaytarib sotib olish esa teskari natijani beradi. Markaziy bankning ochiq bozordagi qperatsiyalari orqali pul-kredit siyosatini amalga oshirishning samarali usullardan biri hisoblanib mamlakatning pul va fond bozoridagi bevosita tasir kursatadi shuningdek milliy iqtisodiyotda muxim axamyat kasp etadi . Markaziy bank va xukumat tomonidan chiqariladigan qimmatli qog’ozlar eng avvalo ta’minlanganligi va foizining nisbatan yuqoriligi ularning jozibadorligini oshiradi va yuridik hamda jismoniy shaxslarni sotib olishga undaydi. Shuningdek ushbu qimmatli qog’ozlarga fond bozorlarida talabning yuqoriligini ta’minlashga erishish, ularni sotib oluvchilarning likvidli aktivlarining hajmini ortishiga xizmat qiladi shu bois investorlarda qushimcha mablag’larga zaruriyat tug’ulganda ularni fond bozorida qiyinchiliklarsiz sotish orqali talabini qondirish imkonini beradi. Shu bilan birga ochiq bozordagi operatsiyalar o’zining zaif jixatlariga xam ega. Birinchidan iqtisodiyotda infilatsiyaning mavjudligi yuridik va jismoniy shaxslrga davlatning va Markaziy bankning qimmatli qog’ozlarini sotib olishga bulgan manfiatdorligini tushirib yuboradi .Ikkinchidan qimmatli qog’ozlrning qaytarish mudatlari yetib kelganda ularga tulanadigan foizlar bilan qaytarib sotib olinishi mamlakatda dastlabki pul massasini ortishga olib keladi qimmatli qog’ozlarga tulanayogan foizlaning hajmi tovarlar bilan taminlangan bulsa iqtisodiyotda baxo va infilatsiya darajasining oshishiga zamin yaratadi.
Hukumat tomonidan chiqarilgan qimmatli qog’ozlardan tushgan mablag’lar asosan davlatning strategic ahamyatiga ega bulgan vazifalarini bajarishga va byudjet taqchilligini qoplashda yunaltiriladi . davlat byudjetining taqchilligi noinflyatsion qoplash manbasi bulgan qisqa muddatli obligatsiyalar (DQMO) 1996 yil mart oyidan muomilaga chiqarildi .
Markaziy bank 1998 yil yanvardan boshlab ikkilamchi bozorda davlatning qisqa mudatli obligatsiyalarini o’tkaza boshldi.
Markaziy bankning ociq bozordagi operatsiyalari “O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan Davlat qisqa muddatli obligatsiyalari bilan REPO bitimlari amalga oshirish tug’risida “muvqqat Nizom “O’bekiston Respublikasi Markaziy bankining yuridik shaxslar uchun obligatsiyalarni chiqarish va ular muomilasi tug’risida’’”O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining jismoniy shaxslar uchun obligatsiyalarni chiqarish va ular muomilasi tug’risida “”O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan banklarga lambard krediti berish tartibi tug’risida nizom” va boshqa me’yoriy hujjatlar tug’risida tartibga solinadi.
