Aromatik uglevodorodlar. Olinishi va xossalari mavzusini

Pedagogik ta’lim klasteri: muammo va yechimlar 
Pedagogical Education Cluster: Problems and Solutions 
 
Кластер педагогического образования: проблемы и решения 
 
Chirchik, Uzbekistan 1517 International Conference 
O„qituvchi o„quvchilarga savol bilan murojat qiladi: Sizlarga savol: To„yinmagan 
uglevodorodlarda qo„shbog„ yoki uchbog„ mavjudligini tez va ishonchli tarzda 
aniqlashga imkon beradigan juda oddiy reaktsiyalar qaysilar? 
O„quvchilar javob qaytarishadi: Birikish va oksidlanish reaksiyalari. Bular bromli 
suvni rangsizlantirish va kaliy permanganatning suvli eritmasini rangsizlantirish 
reaksiyalari orqali to„yinmagan uglevodorodlarni aniqlash reaksiyalaridir. 
O„qituvchi o„quvchilarga benzolning bromli suv va kaliy permanganat bilan 
o„zaro ta'siri bo„yicha tajribalarni videoyozuvda namoyish etadi va o„quvchilarga 
yuzlanadi. Benzol to„yinmagan uglevodorodlardan farqli ravishda bromli suvni 
rangsizlantirmaydi va kaliy permanganat etitmasida oksidlanmaydi. Ushbu qarama-
qarshilikning sababi nimada? (Molekulaning tuzilishi (Kekule formulasi) va xossalari 
o„rtasidagi ziddiyat). 
Aromatik uglevodorodlarning kimyoviy xossalarini, yorug‟lik ta‟sirida xlorlashni, 
bromlanishi, nitrolanishi, benzol gamologlarini bromlash, oksidlash va nitrolash 
tajribalarini videoroliklarini o„quvchilarga ko„rsatadi va jarayonlarni reaksiya 
tenglamalari bilan o„quvchilarga tushuntiradi. 
3-qism
– boshqotirma. Bu boshqotirma uchun bizga plastikdan tayyorlangan, 
molekulani shar-sterjnli modelini tuzish uchun atomlar modellari to„plami kerak bo„ladi.
O„quvchilar juftlikda, har bir juftlik benzol molekulalari va uning gomologlaridan 
bittasining sharik tayoqchali modellarini ishlab chiqishadi.
Songra o„qituvchi savol beradi: Molekulani modellashda Butlerovning tuzilish 
nazariyasini hisobga olish kerak edi? 
O„quvchilarning ishi tekshiriladi va tayyorlangan modellar bo„yicha doskada 2-3 
o„quvchi tinglanadi. 
4-qism. 
Aql charxi. O„quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini 
rivojlantirishga qaratilgan turlicha murakkab vazifalar tizimi. 
Savol: Uglevodorodlarni o„rganish jarayonida benzol hosil bo„lishiga olib 
keladigan qanday reaktsiyalarga duch keldik?
O„quvchilarning taxminiy javoblari: a) koks gazidan; b) toshko„mir smolasidan d) 
siklogeksanni degidrogenlash, e) alkanlar yuqori bsim va katalizatorda degidrogenlash f) 
asetilenning trimerizatsiyasi, (o„quvchilar reaksiya tenglamalarini doskaga yozadilar) g) 
Vurs reaktsiyasi (reaksiya tenglamasini o„quvchilar doskaga yozishadi), f) Fridel-Krefts 
reaksiyalari yordamida (o„qituvchi tushuntiradi). 
Muammoli savol: Uglevodorodlar, xususan benzol va ularning hosilalari 
birikmalari qishloq xo„jaligi uchun pestitsid (pestitsid) sifatida ishlatiladi. Pestitsidlar 
dalalar va o„rmonlarni zararkunandalar, kasalliklar va begona o„tlardan himoya qilish 
uchun ishlatiladi. Pestitsidlar quyidagi asosiy guruhlarga bo„linadi: insektitsidlar (zararli 
hasharotlardan himoya qiladi), fungitsidlar (patogen mikroblarga qarshi), zootsidlar 
(kemiruvchilarga qarshi), gerbitsidlar (begona o„tlarga qarshi). Bir tomondan, pestitsidlar 
qishloq xo„jaligi ekinlari hosildorligini sentineriga 35% gacha oshiradi, ular iqtisodiy 

---