“Azotlı tóginler.
Ammoniy
selitrası”
2-tapsırma: «Azotlı tóginler. Ammoniy selitrası» temasına “Klaster” metodın qollaw
KNO
3
NH
3(г)
HNO
3 (C)
Azotlı tóginler. Ammoniy
selitrası
NH
4
NO
3
NH
4
Cl
(NH
4
)
2
SO
4
Agregat
ja
ǵdayı
Nitrat forma-sında
ǵı
azotlı birikpeler
Ammoniy
formasında
ǵı
azotlı birikpeler
toparlar
jabısqaq
Gidroskopi
k
qattı
Са(NO)
3
NaNO
3
Azot
ǵa bay
tógin 35,5%
Ammoniy
selitrası
İslep
shı
ǵarıw
Partlawshı zat
eriw
temperaturası
169,6
0S
qurılmaları
Íssılıqtan
paydalanba
ǵan halda
Ыссылықтан
пайдаланған ҳалда
Карбамид
СО(NH
2
)
2
Amin formasında
ǵı
azotlı birikpeler
suyıq
Ас-67
Ас-72
3-tapsırma: «Azotlı tóginler. Karbamid» temasına “Sinkveyn” metodın qollaw.
1.
Karbamid
2.
Reńsiz, iyissiz
.
3.
Suwda jaqsı eriydi
4.
Kompleks birikpeler
payda etedi
5. Ónim
1.
Karbamid
2.
Aq , iynetárizli
3.
Basım astında alınadı
4.
Kúshsiz
tiykarlıq
qásiyetke iye
5.
Zat
1.
Karbamid
2.
Kristallı, qáwipsiz
3.
Tóginler toparına kiredi
.
4.
Qızdırıw nátiyjesinde
payda boladı
5
.Mochevina
1.
Karbamid
2.
Jaqsı eriwshi
3.
Ósimlikler
jaqsı
ózlestiredi
4.
Kislotalar
menen
reakciya
ǵa kirisedi
5.
Tógin
“
Azotlı tóginler.
Karbamid
”
4-tapsırma: «Azotlı tóginler. Karbamid» temasına “Klaster” metodın qollaw
Azotlı tóginler.
Karbamid
tarqalıwı
150-200ºC NH
3
sintez
tº 150-220ºС
7-100 МПА
basım
gaz-faza
fizika – ximiyalıq qásiyetleri
quramı
46,6 %
аzot
Tıǵızlıǵi
25°С-1330кт/м³
Eriw tochkası
132,7ºC
suwda eriwi
20ºС-51,8%
60ºС-71,9%
Kúshsiz
tiykar
duzları
(NH
2
)
2
CO*HNO
3
(NH
2
)
2
CO*H
3
PO
4
stexiometrik
mu
ǵdarı
NH
3
:CO
2
=2
NH
3
CO
2
H
2
O
suyıq
faza
ammiak
karbomat
ammoniy
ammoniy
karbomat
duzları
CO
2
Bilemen
Biliwdi qáleymen
Bilip aldım
Ammoniy selitra awıl xojalı
ǵında
qollanılatuǵın azotlı tóginlerden biri
ekenligin, suwda jaqsı eriwin,
ıǵallıqtı tez tartıp alatuǵınlıǵın,
jabısqaqlıq qásiyetiniń bar ekenligin,
azot
ǵa bay ekenligin, azot
kislotasınıń ammiak penen
neytrallaw usılı menen alıw
múmkinligin bilemen.
Azot kislotasınıń ammiak penen
neytrallaw reakciya teńlemesin,
NH
4
NO
3
- HNO
3
- H
2
O cistemasida
eriwsheńlik izotermasınıń dúziliwin,
eritpeniń toyınıw tochkalarınıń
áhmiyetin, ammoniy nitrattıń
kristallanıwına keri tásir kórsetetuǵın
zatlardı biliwdi qáleymen.
Házirgi waqıtda ammoniy selitrasın
sintetikalıq ammiakdan alıw
qımbatǵa túsiwi hám sol sebepli
shıǵındı ammiaklardan, mısalı koks
gazindegi ammiakdan hámde
kaprolaktam islep shı
ǵarıwdaǵı
shıǵındılardan paydalanıwdı, temir
hám alyuminiy birikpeleriniń
ammoniy selitrasınıń kristallanıwına
keri tásir etiwin bilip aldım.
5-tapsırma. “Azotlı tóginler. Ammoniy selitrası” temasına “BBB” metodın qollaw.
6-tapsırma. «Azotlı tóginler. Karbamid» temasına “Kishi toparlar” metodın
qollaw
2- topardıń orınlawı
Kaytımlı reakciya
nátiyjesinde aralıq xat
- karbamad ammonidi
payda bolıp, tarqalıp
karbamid payda bolıw
reakciyaları
3- topar orınlawı
sintez processinde
eritpe distillyaciya
etilip karbamid alıw
ushın gaz
shı
ǵındıların
qaytarıw usılı
4- topar orınlawı
Karbamid eritpesi 2
basqıshlı puwlatıw
apparatında
qoyıwlastırıladı
Ja
ǵdaylar kórilip shıǵıladı hám analiz qılınadı
Toparlar ádil bahalanadı
Kórsetpe hám baǵdarlar beriledi
1-topardıń ornlaw
Karbamid suwda jaqsı
eriydi, gidroskopikalıq
qásiyetleri az,
kislotalar menen
reakciya
ǵa kirisedi
«Azotlı tóginler. Karbamid» teması beriledi
Kishi toparlar shólkemlestiriledi
1-topar
ǵa
tapsırma
Karbamidtiń
fizika-
ximiyalıq
qásiyetleri
2-topar
ǵa
tapsırma
Karbamidtiń
alınıw
reakciyaları
3- topar
ǵa
tapsırma
Karbamidtiń
alınıw usılları
4- topar
ǵa
tapsırma
Karbamidtiń
eritpesin
qoyıwlastırıw
8.Juwmaqlar.
1. “Azotlı tóginler” teması tańlap alındı hám bul temalardı oqıtıwda oqıw
maqsetleri anıqlandı.
2. Tańlap alın
ǵan temalarǵa dúzilgen rejeler tiykarında B.Blum taksonomiyası
kategoriyaların qollap, oqıw maqsetleri anıqlandı hámde olar keste
formasına keltirildi.
3. Bilim
alıwshı bilimin ózlestiriwin qadaǵalaw maqsetinde oqıw
materiallarına tiyisli qadaǵalaw sorawları dúzildi.
4. Temalardı tereńrek maqsetinde oqıw maqsetleri anıqlandı hám interaktiv
metodlardan esaplan
ǵan “Kishi toparlar”, “Klaster”, “Sinkveyn”, “BBB”
metodlarınan paydalanıldı.
5. Tańlan
ǵan temalardı oqıtıw boyınsha sabaqtıń texnologiyalıq kartaları
dúzildi.
6. Tańlap alın
ǵan temalardı oqıtıw metodikası islep shıǵıldı.
7. Oqıw maqsetleri anıqlandı hám bul temalardı oqıtıwda azotlı tóginlerdıń
fizika-ximiyalıq qásiyetleri, texnologiyalıq processlerdiń mazmunı hám
áhmiyeti jánede olardıń xalıq xojalıǵındaǵı áhmiyeti jánede keńirek ashıp
berildi.
8. “Klaster”, “Sinkveyn” hám basqa metodlardan paydalanıw bul temanı
oqıtıwdıń nátiyjeliliginiń asıwına alıp keledi.
Paydalanılǵ an ádebiyatlar dizimi
1.Ózbekiston Respublikasining 2011-yil 20-may 1533-PK qarori.
2.Karimov İ.A. yangicha fikrlash va ishlash – davr talabi. Toshkent:Wzbekiston
1997.
3.Azizxwjaeva N.N Pedagogik texnologiya va pedagogik maxorat – Toshkent -
2003.
4.Bespolko V.İ Pedagogika i progressivnıe texnologii obucheniya – M:İRPO,
1986.
5.İshmatov K.R. umumkasbiy fanlarda wqitish metod iva pedagogik
texnologiyalarini shakllantirishning ilmiy-maliy asoslari. Wquv qwllanma,
Namangan:2006.
6.A.Mavlyanov va boshk.zamonaviy pedagogik texnologiya tamoyillari asosida
dars mash
ǵulotlarini olib borish texnologiyasi. uslubiy qwllanma. Toshkent 2010.
7. Kuvshinnikov İ.M. Mineralnıe udobreniya i soli. M., Ximiya, 1987, 256 s.
8. Pozin M.E. Texnologiya mineralnıx udobreniy. Uchebnik dlya vuzov 5-e izd.,
pererabotannoe.-L.: Ximiya. 1983-336 s.
9. Mirzaev F.M. Mineral w
ǵitlar kimёviy texnologiyasi. Maruzalar matni T. TKTİ.
2007
10. Muxlenov İ.P., Gorshteyn A.E., Tumarkina E.S., Kuzichkin N.V. Osnovı
ximicheskoy texnologii. Uchebnik dlya studentov xim. texnol. spec. Vuzov. M.
Vıs shkola, 1991. – 463 s.
11. Yakubov Sh.A. Noorganik moddalar kimёviy texnologiyasi. Maruzalar matni
Oliy wquv yurtlarining noorganik moddalar texnologiyasi va mineral w
ǵitlar ishlab
chiqarish kimёviy texnologiyasi.
12. Muxlenov İ.P., Gorshteyn A.E., Tumarkina E.S., Tolibavceva V.D. Osnovı
ximicheskoy texnologii. Uchebnik dlya studentov ximiko – texnologicheskix
specialnostey vısshix uchebnıx zavedeniy. Pod red. Muxlenova İ.P. 3-e izd., prerab
i dop. M. Vıs shkola, 1983 – 335 s.
13. Abdukadirov A. Nekotorıe pedagogicheskie principı razrabotki i ispolzovaniya
v uchebnom processe uchebno-obuchayushix programm. –Novosibirsk, 1989. -S.
15-20.
14. Abdusamatov A., Mirzaev R., Ziyaev R. Organik kimё. Akademik licey va
kasb-hunar kollejlari uchun wquv qwllanma. –Toshkent: wqituvchi, 2002. –240 b.
15. Alferova E.A., Ratkevich E.Yu., Mansurov G.N. İzuchenie ximicheskogo
ravnovesiya i principa Le-Shatele s ispolzovaniem kompyutera //Ximiya v shkole.-
2000.-№1.-S.41-45.
16. Anvarova N. Kimё fanida kompyuter dasturlari //Xalq talimi.- 2002. -№4. -80-
81 b.
17. Aranskaya O.S., Popkova E.V. Podgotovka uchitelya ximii k ispolzovaniyu
informacionno-kompyuternıx texnologiy v pedagogicheskoy deyatelnosti //
Ximiya: Metodika prepodavaniya v shkole.- 2002 .- №2. -S. 11-15.
18. Axlebinin A.K. Lazıkina L.G. Kompyuternıe programmı dlya obucheniya
resheniyu zadach // Ximiya v shkole.-2002.-№4.-S.51-55.
19. Axlebinin A.K., Lazıkina L.G., Lixachev V.N. Demonstracionnıy eksperiment
na multimediynom kompyutere // Ximiya v shkole. -1999. -№5. -S. 57-61.
20. Babanskiy Yu.K. Hozirgi zamon umumiy wrta talim maktabida wqitish
metodlari.-Toshkent: Wqituvchi, 1990.-230 b.
21. Babanskiy Yu.K. Optimizaciya processa obucheniya. –M.: Pedagogika, 1997.-
175 s.
22. Balaev İ.İ. Domashniy eksperiment po ximii.-M.:Prosveshenie, 1977.- 127 s.
Barkovskiy E., Vrublevskiy A. Testı po ximii. Organicheskaya ximiya.-M.:Rolf,
1999.-288 s.
23. Bezrukova N.P. İspolzovanie kompyuternıx texnologii pri izuchenii
ximicheskoy svyazi // Ximiya v shkole.- 2001. - №2. –S. 41-45.
24. Belinskaya T.V. O razvitii poznavatelnogo interesa na urokax-sorevnovaniyax:
Sorevnovaniya na razvitie interesa k ximii u uchashixsya // Ximiya v shkole.-
2003.-№3.-S.43-45.
1-tapsırma: «Azotlı tóginler. Ammoniy selitrası» temasına “Sinkveyn”
metodın qollaw
1. Selitra
2. Gidroskopik,
jabısqaq
3. Ósimlikler jaqsı
ózlestiredi
4. Azot
ǵa bay tógin
esaplanadı
5. Tógin
1. Selitra
2. Eriwsheń,
partlawshı
3. Túrli qosımtalar
qosıladı
4. Ajıratıp alıwda
suw puwlatıladı
5. Zat
1. Tógin
2. Azotlı, qattı
3. Úsh
toparǵa
bólinedi
4. Awıl
xojalı
ǵında
keń
qollanıladı
5. Ónim
“Azotlı tóginler.
Ammoniy
selitrası”
2-tapsırma: « Azotlı tóginler. Ammoniy selitrası» temasına “Klaster” metodın qollaw
KNO
3
NH
3(г)
HNO
3 (C)
Azotlı tóginler. Ammoniy
selitrası
NH
4
NO
3
NH
4
Cl
(NH
4
)
2
SO
4
Agregat
ja
ǵdayı
Nitrat forma-sında
ǵı
azotlı birikpeler
Ammoniy
formasında
ǵı
azotlı birikpeler
toparlar
jabısqaq
Gidroskopi
k
qattı
Са(NO)
3
NaNO
3
Azot
ǵa bay
tógin 35,5%
Ammoniy
selitrası
İslep
shı
ǵarıw
Partlawshı zat
eriw
temperaturası
169,6
0S
qurılmaları
Íssılıqtan
paydalanba
ǵan halda
Ыссылықтан
пайдаланған ҳалда
Карбамид
СО(NH
2
)
2
Amin formasında
ǵı
azotlı birikpeler
suyıq
Ас-67
Ас-72
3-tapsırma: 1-tapsırma: «Azotlı tóginler. Karbamid» temasına “Sinkveyn” metodın qollaw.
1.
Karbamid
2.
Reńsiz, iyissiz
.
3.
Suwda jaqsı eriydi
4.
Kompleks
birikpeler payda etedi
5. Ónim
1.
Karbamid
2.
Aq , iynetárizli
3.
Basım astında alınadı
4.
Kúshsiz
tiykarlıq
qásiyetke iye
5.
Zat
1.
Karbamid
2.
Kristallı, qáwipsiz
3.
Tóginler toparına
kiredi
.
4.
Qızdırıw nátiyjesinde
payda boladı
5
.Mochevina
1.
Karbamid
2.
Jaqsı eriwshi
3.
Ósimlikler
jaqsı
ózlestiredi
4.
Kislotalar
menen
reakciya
ǵa kirisedi
5.
Tógin
“
Azotlı tóginler.
Karbamid
”
4-tapsırma: «Azotlı tóginler. Karbamid» temasına “Klaster” metodın qollaw
Azotlı tóginler.
Karbamid
tarqalıwı
150-200ºC NH
3
sintez
tº 150-220ºС
7-100 МПА
basım
gaz-faza
fizika – ximiyalıq qásiyetleri
quramı
46,6 %
аzot
Tıǵızlıǵi
25°С-1330кт/м³
Eriw tochkası
132,7ºC
suwda eriwi
20ºС-51,8%
60ºС-71,9%
Kúshsiz
tiykar
duzları
(NH
2
)
2
CO*HNO
3
(NH
2
)
2
CO*H
3
PO
4
stexiometrik
mu
ǵdarı
NH
3
:CO
2
=2
NH
3
CO
2
H
2
O
suyıq
faza
ammiak
karbomat
ammoniy
ammoniy
karbomat
duzları
CO
2
Bilemen
Biliwdi qáleymen
Bilip aldım
Ammoniy selitra awıl xojalı
ǵında
qollanılatuǵın azotlı tóginlerden biri
ekenligin, suwda jaqsı eriwin,
ıǵallıqtı tez tartıp alatuǵınlıǵın,
jabısqaqlıq qásiyetiniń bar ekenligin,
azot
ǵa bay ekenligin, azot
kislotasınıń ammiak penen
neytrallaw usılı menen alıw
múmkinligin bilemen.
Azot kislotasınıń ammiak penen
neytrallaw reakciya teńlemesin,
NH
4
NO
3
- HNO
3
- H
2
O cistemasida
eriwsheńlik izotermasınıń dúziliwin,
eritpeniń toyınıw tochkalarınıń
áhmiyetin, ammoniy nitrattıń
kristallanıwına keri tásir kórsetetuǵın
zatlardı biliwdi qáleymen.
Házirgi waqıtda ammoniy selitrasın
sintetikalıq ammiakdan alıw
qımbatǵa túsiwi hám sol sebepli
shıǵındı ammiaklardan, mısalı koks
gazindegi ammiakdan hámde
kaprolaktam islep shı
ǵarıwdaǵı
shıǵındılardan paydalanıwdı, temir
hám alyuminiy birikpeleriniń
ammoniy selitrasınıń kristallanıwına
keri tásir etiwin bilip aldım.
5-tapsırma. “Azotlı tóginler. Ammoniy selitrası” temasına “BBB” metodın qollaw.
47
«Azotlı tóginler. Karbamid» teması beriledi
Kishi toparlar shólkemlestiriledi
1-topar
ǵa
tapsırma
Karbamidtiń
fizika-
ximiyalıq
qásiyetleri
2-topar
ǵa
tapsırma
Karbamidtiń
alınıw
reakciyaları
3- topar
ǵa
tapsırma
Karbamidtiń
alınıw usılları
4- topar
ǵa
tapsırma
Karbamidtiń
eritpesin
qoyıwlastırıw
48
6-tapsırma. «Azotlı tóginler. Karbamid» temasına “Kishi toparlar” metodın qollaw
2- topardıń orınlawı
Kaytımlı reakciya
nátiyjesinde aralıq xat
- karbamad ammonidi
payda bolıp, tarqalıp
karbamid payda bolıw
reakciyaları
3- topar orınlawı
sintez processinde
eritpe distillyaciya
etilip karbamid alıw
ushın gaz
shı
ǵındıların
qaytarıw usılı
4- topar orınlawı
Karbamid eritpesi 2
basqıshlı puwlatıw
apparatında
qoyıwlastırıladı
Ja
ǵdaylar kórilip shıǵıladı hám analiz qılınadı
Toparlar ádil bahalanadı
Kórsetpe hám baǵdarlar beriledi
1-topardıń ornlaw
Karbamid suwda jaqsı
eriydi, gidroskopikalıq
qásiyetleri az,
kislotalar menen
reakciya
ǵa kirisedi
49
Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети “Кимё” таълим
йўналиши битирувчиси Қулшыбаев Наўрызбектиң “Академиялық
лицейларда кимё фанидан «Азотли ўғитлар ишлаб чиқариш» мавзусини
ўқитишда интерфаол усуллардан фойдаланиш” мавзусидаги битирув
малакавий ишига
ФИКР
Қулшыбаев Наўрызбекнинг
бажарган битирув малакавий иши
«Академиялық лицейларда кимё фанидан «Азотли уғитлар ишлаб чиқариш»
мавзусини ўқитишда интерфаол усуллардан фойдаланиш” га бағишланган
бўлиб, ушбу фан мавзуни ўқитишда турли интерфоал методлар биринчи
марта қўлланилди. Битирувчи “Азотли уғитлар”га оид адабиётларни
ўрганиш ва фаннинг мазмунини аниқлаб, фаннинг танлаб олинган мавзусини
чуқур ўрганган.
Ишда фаннинг танлаб олинган мавзуларини ўқитишда интерфаол
усуларни қўллаш, мавзуларни ўқитишда Б.Блум таксономияси асосида ўқув
мақсадларини аниқлаш, танлаб олинган “Азотли уғитлар ишлаб чиқариш”
мавзусини ўқитиш бўйича технологик харитасини яратиш, битирув
малакавий ишининг мавзуси бўйича қўйилган мақсад йўлидаги изланишлар,
олинган натижалар юзасидан тегишли хулосалар чиқариш каби ишларни
бажарган.
Қулшыбаев Наўрызбек малакавий битирув ишини бажариш
жараёнида берилган вазифаларни ўз вақтида масъулият билан бажарди,
интерфаол методларни ўқув жараёнига тадбиқ этиш бўйича етарлича билим,
малака ва кўникмаларга эга бўлди. Унинг томонидан бажарилган малакавий
битирув ишини “яхши” баҳога лойиқ деб топиб, “Кимё” йўналиши бўйича
бакалавр даражасини бериш мумкин деб ҳисоблайман.
Битирув малакавий
иши раҳбари доц. Нурымбетов Б.Ч.
50
Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети “Кимё” таълим
йўналиши битирувчиси Қулшыбаев Наўрызбектиң “Академиялық
лицейларда кимё фанидан «Азотли ўғитлар ишлаб чиқариш» мавзусини
ўқитишда интерфаол усуллардан фойдаланиш” мавзусидаги битирув
малакавий ишига
ТАҚРИЗ
Битирув малакавий ишида “Азотли ўғитлар ишлаб чиқариш” мавзуси танлаб
олинган ва фаннинг танлаб олинган мавзуга тузилган режалар асосида Б.Блум
таксономияси категорияларини қўллаб, ўқув мақсадлари аниқланган ҳамда улар
жадваллар шаклида келтирилган.
Таълим олувчи билимини ўзлаштириши мунтазам ва самарали назорат
қилиниши мақсадида ўқув материалларига оид назорат саволлари тузилган.
Мавзуларни кенг ёритиш мақсадида “Кичик гурухларда ишлаш” методи билан
бирга қўшимча бир қатор интерфаол усуллар: “Кластер”, “Синквейн”, “БББ”,
“ФСМУ”, “Блиц сўров”лардан фойдаланилган.
Танланган мавзудан “Азотли ўғитлар ишлаб чиқариш” мавзусини ўқитиш
бўйича машғулотнинг технологик харитаси тузилган ва мавзуларни ўқитиш
методикаси ишлаб чиқилган.
Фанни ўқитишда интерфаол методлардан фойдаланиш натижасида аммоний
селитра ва карбамид ишлаб чиқариш, уларнинг физик-кимёвий хусусиятлари,
технологик жараёнларнинг мазмун ва моҳияти ҳамда азотли ўғитларнинг халқ
хўжалигидаги аҳамияти янада кенг ва чуқурроқ очиб берилган.
Интерфаол усуллардан фойдаланиш ушбу фаннинг маъруза ва амалий
машғулотларини ўқитишнинг самарадорлигини оширишга олиб келадиганлиги
кўрсатиб берилган.
Қулшыбаев Наўрызбектиң “Академиялық лицейларда кимё фанидан
«Азотли ўғитлар ишлаб чиқариш» мавзусини ўқитишда интерфаол усуллардан
фойдаланиш” мавзусидаги бажарган битирув малакавий ишини “аъло” баҳога
лойиқ деб ҳисоблайман.
Тошкент кимё – технология институти
Қўнғирод сода заводи қошидаги махсус
сиртқи бўлим декани, к.ф.н., доцент
Бухаров Ш.
Do'stlaringiz bilan baham: |