Маъруза № 2
Кадимий Рим архитектураси
Режа:
1. Рим архитектурасининг ривожланиш даврлари.
2. Рим
архитектураси
иншоотларида
ишлатилган
курилиш
материаллари.
3. Римнинг энг кадимги архитектура ёдгорликлари.
Рим архитектурасининг ривожланиши 2 асосий даврга булинади:
республика даври (IV – 30йил эрамизгача булган), император даври (30
йилдан V асргача). Рим архитектурасида хам олдин ишлатилган курилиш
ашёлари ишлатилган. Лекин анча ривожланган Рим архитектурасида бетон
ишлатила бошланган. Бетон техникаси гумбазли конструкцияларни
ривожлантиришда катта хисса кушди. Бетон
иктисодий курсаткичлари
буйича анча тежамли ва ишлаб чикаришда содда, хамда курувчилардан
юкори малакани талаб этмасди. Бу эса уз навбатида курилишда кулларни
ишлатишга имкон берар эди.
Мемориал иншоотлар ичида энг таркалгани бу триумфал аркалар. Энг
ёркин мисол сифатида Тит аркаси, Константин
аркасини мисол килса
булади. Ушбу арка Колизей олдида курилган ва у бошка аркадан нафакат
улчамлари билан (баландлиги 21,5 м, эни 25 м), балки безакларининг
куплиги билан ажралиб туради.
Колизей – Римнинг энг йирик амфитеатридан бири булиб гладиаторлар
урушлари ва бошка мусобакалар учун мулжалланган эди. Унинг асосий
улчамлари 156 х 188 м, баландлиги 48,5 м. У 50 минг томошабинга
мулжалланган. (5 йил давомида курилган 4 каватдан иборат)
Яна бир архитектура иншоота бу Римдаги Пантеон ибодатхонаси булиб,
унинг гумбази диаметри 43,2 м ни ташкил килади.
Рим даври курувчилар олдида жуда
куп амалий ва мухандисликка
оид муаммо ва масалаларни куйди. Уша пайтдан Цезарь ва Август
пайтида яшаган архитектор ва мухандис Витрувийнинг «Архитектурага
оид 10 та китоб» илмий иши сакланиб колган. Хар бир китоби хар хил
курилиш иншоотларга багишланган булиб, ушбу иншоотлар хакидаги
изчил маълумот берилсин.
Рим архитектурасида хам олдин ишлатилган курилиш ашёлари
ишлатилган. Лекин анча ривожланган
рим архитектурасида бетон
ишлатила бошлаган. Бетон техникаси гумбазли конструкцияларни
ривожлантиришига катта хисса кушди. Бетон иктисодий курсаткичлари
буйича анча тежамли ва ишлаб чикаришда содда хамда курувчилардан
юкори малакани талаб этмасди. Бу эса уз навбатида курилишда
кулларни ишлатишга имкон берар эди.
Жуда катта жадаллик билан
Римда саройлар курилиши
ривожланмокда эди. Айникса, Палатиндаги император саройи, кабул
саройи ва император яшаш жойидан ташкил топган.
Доната Д*анджело Браманте (1444-1514) Янги давр меъморлигининг
асосчиси ва йирик вакилдир. У уз ижодини Миланда (1472-1499) бошлади.
Лекин Римга кучиб келганда кейингина бу ерда антика санъатини урганиш
ва узлаштириш асосида уша давр кишилари карашларига мос булган бир
катор йирик меъморлик композициялари
ишлаб даврнинг харакатлари
услубини яратди. Унинг бу Янги принциплари Танпето номланган
ижодхонада номоён булди. Планда айланасимон ишланган гумбазли бино
атрофии устунлари Билан ураб чикилган хажми жихатдан катта булмаган бу
бино узининг Манъум метанлиги билан яхши таассурот колдирди.
Барменте
ижодининг
энг
юксак
наъмуналари
Ватиканни
реконструкция килишни максад килади ва уни Брамантега топширади.
У бу ерда мавжуд дастлабки биноларни тарибга келтириш ва улардан
ягона ансамбл тузишга киришади. Катор галерея ва зиналар курдиради, кенг,
бахаво, куёш нурига тула ховлилар яратиб, йирик ансамбл ташкил
этади.брамантенинг мухим асарларидан бири Римдаги авлиё Петр
соборининг лойихасидир. Меъмор бу бино
курилишга марказий куббали
бино куриш принципини асос килиб олди. Собор плани асосига квадрат ва
унинг ичида хамматомони тенг булган Грек бути олинган. Пастки катор
курилмалар устига урнатилган гумбаз устунлар билан уралган унинг
тепасида тункарилган козонни эслатувчи катта (диаметри 43м) булган
гумбазлар жойлашган.
Браманте лойихаси тулик амалга ошмади. У
факат гумбаз ости план
ива соборнинг ташки деворларини куришга улгурди. У вафот этганидан сунг
собор курилиши билан катор меъморлар шугулландилар. Браманте палаццо
курилиши саъатида хам мухим роль уйнайди пилястр, горизонтал тасма ва
карнизларнинг узига хос яхлит ва соддалиги билан курилган биноларига
монументал ва улугворлик бахш эта олади.
Do'stlaringiz bilan baham: