Argumentlash nazariyasining mantiqiy asoslari

Muammolar

Gipoteza – qayd qilingan xodisaning (faktning sababi xaqida birorta taxminiy fikrni ilgari surish va uni asoslashdan iborat bo’lgan jarayondir. U 2 ta bosqichdan tashkil topgan bo’ladi: 1) gipotezani ko’rish va 2) uni isbotlash.

Gipoteza kuzatish va eksperiment natijalariga tayangan xolda faktlarni to’plash, ularni analiz va sintez qilish asosida ilgari suriladi.
Isbotlash bosqichida gipotezani vaqtincha chin deb qabul qilinib, undan ma’lum bir natijalar keltirib chiqariladi va ular mavjud xodisalar (faktlar) bilan solishtiriladi. Agar ular bir-biriga muvofiq kelsa, gipoteza chin, muvofiq kelmasa, xato bo’ladi. Gipotezaning chinligi ba’zan uni chinligi ilgari aniqlangan bilimlardan deduktiv yo’l bilan keltirib chiqarish orqali xam isbotlanishi mumkin. Gipoteza rad qilinsa, uning o’rniga boshqasi ko’riladi va shu tariqa o’rganilayotgan xodisaning sababi aniqlanguncha davom ettiriladi.

Nazariya - tushunchalar, qonunlar sistemasidan iborat bo’lib, unda ma’lum bir soxaga oid bilimlar sistemaga solinadi, umumlashtiriladi va talqin qilinadi.

Nazariyalarning yaratilishi mavjud bilimlarning miqdor jixatidangina emas, balki sifat jixatidan xam o’sishini, o’rganilayotgan xodisalarning moxiyatini chuqurroq tushunishni bildiradi.

• tajribaga tayanuvchi fanlarning (eksperimental fanlarning) mazmundor nazariyalari,
• tabiatshunoslikning gipotetik-deduktiv yoki yarim aksiomatik nazariyalari,
• matematika va matematik tabiatshunoslikning aksiomatik nazariyalari,
• matematika va mantiqning formallashgan nazariyalari.

Nazariya ma’lum bir printsiplar, metodlar yordamida ko’rilib, barcha mavjud bilimlarni (eski va yangi tushunchalar, qonunlarni) yagona asosga keltirishga imkon beradi.

Bu nazariyalarda mavjud empirik materiallar xar xil darajada va ko’lamda analiz qilinadi va umumlashtiriladi. Xar bir fan o’z taraqqiyotining dastlabki bosqichlarida o’rganilayotgan xodisalarni (faktlarni) tasvirlaydi va klassifikatsiya qiladi. Tasvirlash va yarim empirik bosqichida fan (biologik sistematika, empirik psixologiya, konkret sotsiologiya, qisman geografiya xozir ana shunday bosqichda) to’plangan materiallarni koordinatsiya qiladi, ya’ni yonma-yon tuzib chiqadi.